الگوی مصرف میوه با توجّه به آیات و روایات (خواص خرما)

خواص خرما /زکیه عابدینی‏ نیا

خرما از درختی موسوم به نخل و در مناطق گرمسیری به دست می‏آید. این میوه، گیاهی پایدار با ۱۴ نوع شناخته شده می­باشد. میوه‏ی آن پرخاصیت است و در کشورهای عربی به عنوان غذای اصلی به کار می­رود (ساداتیان و دیگران، ص۷۸). این میوه در فرآیند رسیدن، رنگ‏ های مختلفی به خود می‏گیرد که ناشی از عملکرد رنگ‏دانه‏ های آن است و در شکل معمول آن که تازه است و رطب نام دارد به رنگ قهوه ‏ای مایل به سیاه درمی‏آید (احمدی و فلاح، ص۱۶۴).

واژه‌های مربوط به خرما ۴۲ بار در قرآن تکرارشده و هر بار به عنوان نعمتی از پیشگاه خداوند به انسان عرضه شده است. در آیه ‏ی ۹۹ سوره‌ی انعام خداوند خرما را بر سایر میوه ‏ها برتری داده است. فخر رازی این رجحان را به این دلیل می‏داند که خرما نزد عرب کار غذا را انجام می‏دهد و نسبت میوه‏ ی زندگی به آن داده شده است؛ چرا که خواصّ بسیاری دارد که نمی‏توان آن را در سایر میوه‏ ها یافت (فخر رازی، ص۱۱۰).

از خواصّ خرمای تازه که قرآن به آن اشاره ‏ی غیرمستقیم کرده است، مفید و سودمند بودن آن برای زنان باردار است؛ آن‏جا که به حضرت مریم (علیهاالسلام) که در آستانه ‏ی زایمان است دستور مصرف خرما می‏ دهد و این شاید به دلیل میزان کم سدیم خرماست. چرا که زنان باردار در ماه‏ های آخر دچار فشار خون بالا می‏شوند و خرما با این مزیّت می‏تواند جای‏گزین قندهای مصنوعی شود و نیاز قندی آنان را جبران نماید (احمدی و فلاح، ص۱۷۳).

خواصّ خرمای تازه

امام رضا (علیه ‏السّلام) می‏ فرمایند: «بر تو باد خرما، زیرا اگر در گرسنگی بخوری بر تو کفایت کند و اگر در سیری بخوری غذا را هضم می‏کند» (مکارم و دیگران، ص۱۲۸ به نقل از محاسن، ص۵۴۰).

طبع خرما گرم و خشک است. بسیار مغذّی و دارای هورمون‏ های مردانه است و احتمال پسر بودن جنین را بالا می‏برد. دارای آنتی‏اکسیدان و دربردارنده‏ی تمام خواصّ آسپرین است و در تصفیه‏ ی خون و تسکین قاعدگی‏­ های دردناک مؤثّر است. خرما خاصیت چاق­کنندگی نیز دارد امّا اگر در شیر جوشانده و مصرف شود، خاصیت عکس خواهد داشت. هم‏چنین خرمای جوشیده در شیر برای مادران شیرده، شیرافزاست و خاصیت اسپرم‏زایی در مردان دارد.

خرمایی که در شیر همراه با دارچین جوشانده شود، دارویی بسیار مناسب برای افراد کم‏توان جنسی است به شرطی که بعد از آن نیز دوباره شیر مصرف شود. مصرف خرما با پرتقال، ورم روده را تا حدّی کاهش می‏دهد (نعیمی، ص۲۵۷).

از دیگر فواید خرما پیشگیری از سرطان است. به تجربه ثابت شده افرادی که در شبه ‏جزیره­ ی عربستان زندگی می‏کنند به دلیل مصرف فراوان خرما، کمتر به انواع سرطان‏ ها مبتلا می‏ شوند (احمدی و فلاح، ص۱۶۸).

خواصّ خرمای خشک

خرمای خشک در لفظ عرب “تمر” نامیده می‏ شود. تحقیقات درباره‏ی خرما نشان می‏ دهد که ۱۰۰ گرم خرمای تازه دارای ۱۶۳کیلوکالری انرژی است در حالی‏که ۱۰۰ گرم مادّه‏ی خشک آن حاوی ۳۰۰ کیلوکالری انرژی است. خرمای خشک هم‏چنین در رفع اسید­اوریک مناسب است. از امیرالمؤمنین روایت شده که «خرمای خشک بخورید که شفای هر دردی است» (همان).

مزایای استفاده از خرما نسبت به قندهای مصنوعی

قند خرما نسبت به قندهای مصنوعی که از چغندر قند به دست می ‏آید، برتری دارد؛ چرا که قندهای صنعتی باعث افزایش کلسترول خون و بیماری‏ های تصلّب شرایین می ‏گردند. بنابراین قند خرما و دیگر قندهای طبیعی که در میوه­ ها وجود دارد، سبب رسوب کلسترول در عروق نمی‏ گردند و توصیه ی پیامبر اکرم و ائمّه‏ ی اطهار در شروع افطار با خرما این مهم را تقویت می‏ کند (احمدی و فلاح، ص۱۷۲).

خواصّ خرما از زبان جبرئیل

رسول خدا در مورد خواصّ خرما فرمودند: «در خرما ۹ خاصیت است که جبرئیل به من خبر داد: بوی بد دهان را پاک می‏ کند، معده را تمیز می‏ کند، غذا را هضم می کند، بر قوّت گوش و چشم می‏ افزاید، پشت را قوی می‏ نماید، شیطان را فلج می‏ کند و انسان را به خدا نزدیک می‏ سازد» (همان).

خواصّ سایر قسمت‏های درخت خرما

میوه، هسته، شکوفه، شیره و پوست درخت خرما همگی قابل استفاده هستند. خرما نیز هم‏چون سایر میوه‏ ها به همراه اجزایی خلق شده که هیچ کدام بیهوده نیستند و دارای خواصّ گوناگونی‌اند که بسیاری از مردم از آن بهره نمی برند. خداوند در آیه‏ی ۶۸ سوره‏ی الرّحمن به این نکته اشاره می‏کند، به این صورت که به جای خرما از واژه ‏ی نخل استفاده می‏کند. ذکر درخت نخل به جای میوه‏ ی آن، ممکن است از این نظر باشد که نخل علاوه‏ بر میوه‏اش از جهات مختلف نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

از برگ­های نخل، انواع وسایل زندگی از فرش گرفته تا وسایل حمل و نقل تهیّه می‏کنند. از حضرت امام موسی کاظم‌(علیه‏ السّلام) منقول است: «دود چوب درخت خرما، حشرات و گزندگان زمین را نابود می­کند» (مجلسی، ص۹۷). امام صادق‌(علیه ‏السّلام) نیز در سخنان خود مفضّل را به تأمّل در درخت خرما دعوت می‏ کنند و می‏ فرمایند: «تأمّل کن خلقت درخت خرما را که چگونه از تار و پود بافته شده است. مانند جامه ‏ها که به دست می ‏بافند و این تداخل تار و پود استحکامی دارد که از آن آلات، ادوات، درها و پنجره ‏ها می‏سازند» (توحید مفضّل، ص۶۱).

هسته‏ ی خرما خواصّ فراوانی دارد و دور انداختن آن حدّاقل اسراف است. از جمله خاصیت آرامش­ بخشی (ساداتیان و دیگران، ص۷۸). جوشانده‏ ی هسته در رفع دردهای کلّیه و مثانه و مالش آن در رشد مژه مفید است. در چین هسته‏ ی خرما را می ‏سوزانند و از خاکستر آن جهت ساخت مرکّب استفاده می‏ کنند (نعیمی، ص۲۵۶). در شهرهای جنوبی کشورمان نیز هسته ‏ی خرما را می‏ کوبند و آردی فراهم می‏ آورند که با آن نوعی نان پخته می‏شود.

نکات و توصیه‏ های پزشکی

۱-     خوردن خرما و به خصوص زیاده ‏روی در مصرف آن در برخی افراد موجب سردرد، تاول دهان، خارش، جوش پوستی و سایر حسّاسیت‏ های پوستی می‏ شود.

۲-     افراد گرم‏ مزاج و چاق، هم‏چنین مبتلایان به درد مفاصل، قند خون و ناراحتی‏ های کبدی و کلیوی هرگز نباید در خوردن خرما افراط کنند (کیانی، ص۱۴۱).

۳-     احتمال ابتلا به سرطان خون در اثر مصرف خرماهایی که از مناطق شیمیایی شده برداشت می‏ شوند، بالاست (نعیمی، ص۲۵۶).

منابع:

۱. احمدی، محمّد و علی‏اکبر، فلّاح، نگاهی به خرما و خواصّ آن در آیات قرآن کریم، مجموعه مقالات خرما و رطب، مشهد، ۱۳۸۷، ج۳

۲.جمعی از نویسندگان زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵، ج۵-۴-۲۷.

۳. فخر رازی، محمّد، تفسیر کبیر فخر، بیروت: دارالفکر، ۱۴۲۳ ه.ق

۴.کیانی، کاظم، خواص و مضرّات گیاهان دارویی، میوه‏ها و سبزیجات، تبریز: زر قلم، ۱۳۸۸.

۵. مفضّل ‏بن عمرو، توحید مفضّل، ترجمه محمّدباقر مجلسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۹.

۶. نعیمی، محمّدحسن، خواصّ خوردنی‏های شفابخش و مضرّات آن‏ها، تهران: نسل نواندیش، ۱۳۸۷.