احترام به کودک نه تنها پدر و مادر را در نظر فرزند کوچک نمیکند، بلکه روح شرافت و بزرگواری را در آنان پرورش میدهد و کودک از همان دوران خردسالی میفهمد که پدر ومادر او را یک انسان میشناسند و برایش ارزش و شخصیت قائل هستند.
روشهای تربیتی اسلام در احترام و تکریم کودکان/ زهرا عباسی
احترام و تكريم کودک
خداوند به انسان، به عنوان اشرف مخلوقات خود كرامت داده است. «وَلَقَدْ كَرَّمْنا بَني آدَمَ و... » و اين برتري و كرامت اختصاص به قوم، نژاد، جنس و يا سن خاصي ندارد. و كودك و بزرگسال، بدون در نظر گرفتن ملاكهاي ثانوي، از كرامت يكسان برخوردارند؛ از اين رو بايد از احترام يكسان نيز بهرهمند باشند. (حسينيزاده، 1390، ج1، ص102)
احترام به کودک یکی از عوامل مهم پرورش شخصیت کودک بهشمار میآید. وقتی کودکی مورد احترام والدین واطرافیان خود قرار ميگیرد، از رفتار آنها تقلید میکند و به دیگران و پدر و مادرش احترام میگذارد. متأسفانه برخی از والدین احترام به کودک را مخالف شأن خود میدانند ومیگویند: «اگر به بچه ها احترام بگذاریم لوس میشوند و دیگر به ما احترام نمیگذارند». وبیاعتنایی و بیاحترامی به کودکان را وسیلهی تربیت آنها میشمارند. در صورتی که این روش از اشتباهات بزرگ تربیتی است. احترام به کودک نه تنها پدر و مادر را در نظر فرزند کوچک نمیکند، بلکه روح شرافت و بزرگواری را در آنان پرورش میدهد و کودک از همان دوران خردسالی میفهمد که پدر ومادر او را یک انسان میشناسند و برایش ارزش و شخصیت قائل هستند. بدین جهت سعی میکند از کارهایی که مورد پسند جامعه نیست خودداری کند و کارهای درست را انجام دهد تا شخصیتش محترم و محفوظ بماند. (امینی، 1368، ص243-246)
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با آن شخصیت بزرگ وعظیمشان در هر موقعیتی به کودکان توجه داشتند. امام صادق علیه السلام نقل میکنند که: پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم نماز ظهر را با مردم به جماعت گزارد و دو رکعت آخر را به سرعت به پایان رسانید. پس از نماز، مردم پرسیدند: یا رسول الله! آیا در نماز پیش آمدی رخ داد؟حضرتصلی الله علیه و آله و سلم فرمودند: مگر صدای ناله کودک را نشنیدید؟! (ادیب، 1390، ص38و39)
فرزندانی که در کودکی از توجه و احترام بزرگترها، به ویژه والدین خود بهرهمند ميشوند، در زندگی آیندهی خویش افرادی موفق و دارای اعتماد به نفس خواهند بود؛ زیرا تکریم شخصیت، روحیهی خودباوری و اعتماد به نفس را در وجود آنان تقویت کرده، زمینهی رشد اخلاقی و ایجاد صفات نیک را برایشان فراهم میآورد و آنان را در آینده مستقل وخود باور بار خواهد آورد. (نساجی زواره، 1387، ص39و40)
در طول مدت تربيت كودك خود همواره به اين نكته توجه داشته باشيد كه رفتار شما در تمام موارد بايد با رعايت احترام و حفظ كرامت كودكتان باشد.
امام علی علیه السلام میفرمایند: «به فرزندان خود احترام بگذارید و با آداب پسندیده با آنها برخوردکنید تا باعث آمرزش شما شوند». (حرعاملی، 1409، ج15، ص19)
شیوههای احترام به کودک
1. برخاستن و استقبال از فرزند به هنگام ورود او به مجلس: پيامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم به طور معمول به هنگام ورود افراد به مجلس به احترام آنها ميايستاد و براي آنها جا باز ميكرد، اما در برابر فرزندان خويش، حسن و حسين علیهم السلام و فاطمهعلیها السلام علاوه بر آن، چند قدم به استقبال ميرفت. (حسيني زاده، 1390، ج1، ص107)
روايت شده است:
«پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم نشستهبود. حسن و حسين علیهم السلامبه طرف آن حضرت آمدند. پيامبرصلی الله علیه و آله و سلم وقتي آنها را ديد به احترام ایشان ايستاد. چون به كندي حركت ميكردند، پيامبرصلی الله علیه و آله و سلم به استقبال آنان رفت و ایشان را بر دوش خود سوار نمود و فرمود: چه مركب خوبي داريد و چه سواران خوبي هستيد». (مجلسي، ج43، ص285)
2. سلام کردن به کودک: از اخلاق پیامبر گرامی اسلامصلی الله علیه و آله و سلم این بود که وقتی در راه به کودکان میرسیدند، به آنان سلام میکردند. این تصوّر باطلی است که برخی پدران و مادران فکر میکنند اگر به کودک سلام کنیم، لوس میشود. او با سلام بزرگترها در خود احساس شخصیت میکند.
3. دست دادن به کودک: از جلوههای احترام این است که به کودک دست بدهیم و در میان جمع با او مصافحه کنیم تا گمان نکند که او را به حساب نمیآوریم. برخی افراد وقتی وارد جمعی میشوند به همه دست میدهند و زمانی که نوبت به کودکی میرسد با او دست نمیدهند واین رفتار باعث میشود که کودک خود را حقیر و بیارزش بهشمار آورد. (قائمی، 1366، ص144-151)
4. اجازه خواستن از كودكان براي گذشت از حقوقشان: براي رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نوشيدني آوردند. حضرت از آن نوشيدند. در سمت راست او نوجواني نشسته بود و در سمت چپ او ريش سفيداني. پيامبرصلی الله علیه و آله و سلم براي احترام به ريش سفيدان خواست شربت را به آنها بدهد؛ به نوجوان فرمود: اگر به من اجازه ميدهي اين نوشيدني را به آنان بدهم؟ نوجوان عرض كرد: من سهم خود را غیر از تو به هيچ كس نميدهم. پيامبرصلی الله علیه و آله و سلم نيز نوشيدني را در اختيار او قرار داد.
در اين جا شايد پيامبر صلی الله علیه و آله و سلم به سبب احترام به بزرگان ميخواسته ابتدا نوشيدني را به بزرگترها بنوشاند، ولي اين امر باعث نشده كه به يك نوجوان بياحترامي نماید و حق او را ناديده بگيرد. از او اجازه ميخواهند و چون اجازه نميدهد نوشيدني را به او ميدهند تا احترام او رعايت شود.
5. پذيرش دعوت كودكان و دعوت از آنان براي ميهماني: هرگاه به شما چيزي را تعارف ميكنند، يا ميخواهند براي شما كاري انجام دهند- و مانعي وجود ندارد- با كمال ميل بپذيريد. براي ميهمانيها از آنها نيز دعوتكنيد و در ميهماني مانند يك بزرگسال براي او تدارك ببينيد. مثلا براي كودكان ظرف غذاي مستقل قراردهيد و از آنها پذيرايي كنيد.
6. جايدادن كودكان در صفوف جماعت: بسياري از مواقع رفتار نادرست بزرگترها در مورد كودكان در مسجد سبب عدم گرايش آنان به مسجد و نماز جماعت ميشود. بهتر است رفتار خود را عوضكرده و به كودكاني كه در صف جماعت قرار ميگيرند احترام بگذاريم. امام باقرعلیه السلام دربارهی كودكاني كه در صف جماعت حاضر ميشوند، ميفرمايند:«آنها را به صف آخر نفرستيد، بلكه بين آنها، به وسيلهی بزرگان، فاصله ايجاد كنيد». (حرعاملی، 1409، ج3، ص14)
7. با احترام صداكردن: پس از اينكه براي فرزند خود نام مناسب انتخاب كرديد همواره سعيكنيد هنگام صحبت با آنها از الفاظ نيك (آقا، خانم و ...) استفاده كنيد. در سيرهی معصومين علیهم السلام آمدهاست كه فرزندان خود را با لفظ(يا بُنَيّ، فرزند عزيزم) مورد خطاب قرارميدادند. (حسيني زاده، 1390،ج1، ص108-112) در حديث شريف كساء نيز ميخوانيم كه حضرت فاطمه علیها السلام فرزندان خود را با لفظ (يا قُرَّةَ عَيني، ثَمَرَةَ فُؤادي: اي نور چشم من، اي ميوهی دلم) صدا ميزدند.
آيت الله سيد علي قاضي طباطبايي(ره)، از علماي بزرگ، پدري مهربان و دلسوز بود. نام فرزندان خود را با تجليل و احترام و با مهر، با لفظ آقا و خانم صدا ميزد. فرزندان به اتاق كه وارد ميشدند، پدر به احترامشان بلند ميشد تا هم آنها ادب را ياد بگيرند و هم ديگران براي فرزندانشان عزت و احترام قائل شوند. (اقليدي، 1389، ص90)
8. شخصيت دادن به كودكان: از طريق گفتگو كردن با آنها، گوشدادن به حرفها و توضيحاتشان، شركتدادن در جلسهی دعا براي آمين گفتن (دعاكنيد و از آنها بخواهيد اجابت آن را براي شما از خداوند بخواهند) (حسيني زاده،1390،ج1، ص108-112) ، مشورت كردن با آنها (مخصوصاً در مواردي كه مربوط به خودشان ميشود) و موارد مشابه ديگر، ميتوان به كودك شخصيت داده و ارزش و كرامت او را در نظرش بالا ببريد.
9. همبازی شدن با کودک: به فرمودهی پيامبرصلی الله علیه و آله و سلم آنکس که کودکی دارد باید با او کودکی کند و جلوهای از این کودکی کردن همبازی شدن با اوست. رسول اکرم صلی الله علیه و آله و سلم با همهی شأن و عظمتی که داشتند نه تنها با امام حسن وامام حسین علیهم السلام بلکه با بچههای ديگر نیز بازی میکردند.
10. وفاي به عهد: در دين اسلام يكي از ويژگيهاي مؤمن وفاي به عهد شمرده شدهاست. علاوه بر اين كه وفاي به عهد وظيفهای اسلامي و انساني است، اين عمل سبب نوعي اداي احترام به كودك است.
وقتی شما به فرزند خود قول میدهید که او را به پارک خواهیدبرد و به آن عمل میکنید، فرزند شما در درون خود نوعی احساس ارزش میکند و از اینکه قرارتان با او برایتان مهم بوده خوشحال میشود. اما در مقابل وقتی به قولتان عمل نمیکنید، فرزندتان احساس میکند برای او ارزشی قائل نیستید و ناراحت میشود.
همواره سعي كنيد قول و قراري با كودك نبنديد كه قادر به برآوردن آن نباشيد. وقتي به قولي كه دادهايد عمل نميكنيد نه تنها به شخصيت كودك احترام نميگذاريد، بلكه به او دروغگويي را آموزش ميدهيد.
11. بخشش اشتباه او: لازم است برای رعایت احترام کودک وقتی که اشتباهی را مرتکب شد با بلند نظری از او بگذرید و ضمن هشداردادن و متذکر شدن خطایش، او را ببخشید. (قائمی، 1366، ص144-151)
منابع
1. ابراهيمي اقليدي، علی، اصول فرزند داري، انتشارات تهذيب، چاپ اول، 1389.
2. ادیب، مریم، تربیت دینی کودک و نوجوان، تهران: وزارت آموزش و پرورش، معاونت پرورشی، مؤسّسهی فرهنگی منادی تربیت، چاپ چهارم،۱۳۹۰.
3. امینی، ابراهیم، آیین تربیت، تهران، انتشارات اسلامی، ۱۳۶۸.
4. بحار الانوار، محمدباقر مجلسي،تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج43،1362.
5. حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسّسهی آل البیتعلیهم السلام، 1409.
6. حسينيزاده، سيد علي، سيرهی تربيتي پيامبرصلی الله علیه و آله و سلم و اهل بيتعلیهم السلام در تربيت فرزند، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ دهم، ج1، تابستان1390.
7. قائمی، علی، خانواده و نیازمندیهای کودکان، تهران: امیری، ۱۳۶۶.
8. نساجی زواره، اسماعیل، آداب تربیت فرزندان در سیرهی معصومینعلیهم السلام، نشریهی پیوند، شمارهی345، 1387.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 29