نقش زنان در اقتصاد مقاومتی بر مبنای سبک زندگی بانو خدیجه میردامادی

مقدمه

امام خمینی€ درباره‌ی مواجهه با مشکلات اقتصادی فرمودند: «به مسئولان و دست‌اندرکاران در هر رده نیز می‌گویم که شرعاً بر همه‌ی شما واجب است که همت کنید تا آخرین رگ و ریشه‌های وابستگی این کشور به بیگانگان را در هر زمینه‌ای قطع نمایید که ان‌شاءالله خواهید کرد. شما در حال جنگید، در حال جنگ اقتصادی و این خود یک محاربه‌ای بین اسلام و کفر است… این تنها موعظه نیست… نجات دادن یک کشور اسلامی از زیر بار ظلم و از زیر بار استعمار است. نجات دادن مملکت اسلامی یک تکلیفی است که انسان موظف است انجام بدهد… امروز ملت شما در حال جنگ اقتصادی است… در اینجا دیگر اختیار با مردم نیست، اختیاری است که در دست خداست و او امر کرده است که ما نباید تحت نظارت یک کشور و یا تحت بیرق کفر باشیم. این یکی از مسائل مهم اسلام است و باید کوشش کنیم و اقتصاد خود را اداره نماییم. باید قیام کنیم و غافل نباشیم. باید همه‌ی قشرهای ملت، هرکس هرجوری که می‌تواند تولید بکند» (خمینی، ۱۳۷۹، ج ۱۱، ص ۱۱۷).

با توجه به بیانات امام خمینی€ کشورهای اسلامی همچون ایران باید در بحران‌های اقتصادی، استقلال خود را حفظ کنند. این همان اقتصاد محکم و بدون تزلزل است که از آن به اقتصاد مقاومتی تعبیر می‌شود.

امروزه خانواده‌ها نقش پررنگی در تقویت اقتصاد مقاومتی دارند. در کانون خانواده نیز زنان قرار دارند و نقش آن‌ها در هدایت اعضای خانواده حائز اهمیت بسیار است. زنان به عنوان مادران جامعه می‌توانند تأثیر زیادی بر فرزندان خود بگذارند و آنان را با فرهنگ اقتصاد مقاومتی پرورش دهند.

کلیات

۱. اقتصاد

«واژه‌ی “اقتصاد” در زبان عربی به معنای «میانه روی و اعتدال» به کار می‌رود؛ مثل: «فلمّا نجّاهُم اِلی البَرِّ فَمِنهُم مُقتَصِدٌ» و چون نجاتشان داد و به خشکی رساند، پس برخی از آنان، میانه‌رو هستند» (لقمان/۳۲) امروزه واژه‌ی “اقتصاد” (Economic) را به عنوان معادل کلمه‌ی لاتینی در اکونومی (Economi) به کار می‌برند. این واژه از دو کلمه‌ی یونانی «اویکوس» (oikos) به معنی خانه و نمین (Nemin) به معنی اداره کردن تشکیل شده که در لغت به معنای «تدبیر منزل» و اداره کردن خانه است. شاید همین امر سبب شده به «ارسطو» نسبت دهند که او علم اقتصاد را مدیریت خانه می‌داند» (لیراوی، ۱۳۹۰، ص ۱۳و۱۴).

۲. اقتصاد مقاومتی

«این واژه اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری(حفظه الله) در شهریور سال ۱۳۸۹ مطرح گردید. در همین دیدار رهبر معظم انقلاب “اقتصاد مقاومتی” را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی کرده و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل فشار اقتصادی دشمنان و آمادگی کشور برای جهش را معرفی نمودند… ایشان در دیدار با دانشجویان فرمودند: اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی‌ها و خصومت‌های شدید، می‌تواند تعیین‌کننده‌ی رشد و شکوفایی کشور باشد. وظیفه‌ی همه‌ی ما این است که سعی کنیم کشور را مستحکم، غیر قابل نفوذ، غیر قابل تأثیر از سوی دشمن حفظ کنیم و نگه‌داریم. این یکی از اقتضائات اقتصاد مقاومتی است که ما مطرح کردیم. در اقتصاد مقاومتی، یک رکن اساسی و مهم، مقاوم بودن اقتصاد است. اقتصاد باید مقاوم باشد، باید بتواند در مقابل آنچه که ممکن است در معرض توطئه‌ی دشمن قرار بگیرد، مقاومت کند» (حوزه نت، ۲۰/۳/۱۳۹۳، کامرانی راد).

۳. بانو خدیجه میردامادی

«بانو خدیجه میردامادی تنها فرزند آیت‌الله سیدهاشم نجف‌آبادی میردامادی از همسر نخست بود. وی در ۱۶ ثور (اردیبهشت) ۱۲۹۳ در نجف اشرف به دنیا آمد. مادر خدیجه، بی بی سکینه زود از دنیا رفت. به احتمال زیاد خدیجه خانم در پانزده سال تحت زندگانی از محضر علمی پدر بهره برده و غیر از سواد معمول، با برخی متون نیز آشنایی یافت… در بیست سالگی به عقد سیدجواد خامنه‌ای درآمد. اندوخته‌ی علمی بانو خدیجه با مطالعات در تفاسیر قرآن و کتب تاریخی چون روضه الصّفا به جایی رسید که زندگی انبیاء ع، امامان معصوم ع و شخصیت‌های قرآنی را در قالب داستان‌ها و روایت‌های شنیدنی برای فرزندانش بازمی‌گفت. فرزندان بانو خدیجه آموزش‌های مذهبی خود را در دوران کودکی و نوجوانی به مادرشان مدیونند» (بهبودی، ۱۳۹۰، ۲۴ )

زندگینامه‌ی این بانو اشاره به این مطلب دارد که ایشان از شخصیتی علمی و مذهبی بهره‌مند بودند. از این رو کند وکاو در سبک زندگی‌شان می‌تواند الگوهای مناسبی در موارد مختلف زندگی به بانوان ارائه دهد.

نقش‌ زنان در اقتصاد مقاومتی

«خانواده اساسی‌ترین عامل تولید و مصرف کالاها و خدمات در جامعه است که مهم‌ترین مسئولیت آن بقای نسل می‌باشد و واضح است که برای رسیدن به این هدف مهم، خانواده نیازمند تکاپوی اقتصادی است. بر این اساس اقتصاددانان خانواده را بنیان زندگی اقتصادی جوامع می‌دانند. برای رسیدن به اقتصاد سالم در خانواده، همکاری اعضای آن لازم و ضروری است که در این میان نقش مادر با توجه به مسئولیت مادری و همسری‌اش مهمتر است» (خزعلی، ۱۳۹۷، ص ۹۴). زن برای نقش‌آفرینی در اقتصاد مقاومتی نیازمند چند خصیصه است. از جمله:

۱. روحیه‌ی استقامت

مقاومت و استقامت در قالب عبارت «ثم استقاموا» دو بار در قرآن کریم آمده است. خداوند می‌فرماید: «اِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا الله ثُمَّ استَقامُوا فَلا خوفٌ عَلیهِم وَ لا هُم یَحزَنون»؛ قطعاً کسانی که گفتند پروردگار ما خداست سپس ایستادگی کردند، بیمی بر آنان نیست و غمگین نخواهند شد (احقاف/۱۳). ظاهر این آیه چنین است که افرادی که به یگانگی خدا شهادت دادند و اقرار به ربوبیت کرده و سپس بر سر عهد و پیمانی که بسته بودند ایستادگی کردند. این خود می‌تواند یک الگوی مناسب در زمینه‌های مختلف باشد که وقتی حرف حقی را می‌زنیم، بر سر حرفمان ایستادگی کنیم و بدان پایبند باشیم. چراکه نتیجه‌ی این مقاومت، عدم خوف و ناراحتی است. مصداق امروز این آیه چنین است که در زمان تحریم علیه کشورمان، ما باید ایستادگی کنیم و فریب حیله‌های شیطان بزرگ را نخوریم… و همچنین باید بر سر حقمان مقاومت و ایستادگی کنیم» (حلوایی و همکاران، ۱۳۹۶، ص ۱۹۵۶و۱۹۵۷).

با این توضیح، دارا بودن روحیه‌ی استقامت است که در زندگی بانو میردامادی کاملاً مشهود بود. فرزند ایشان آیت‌الله خامنه‌ای در رابطه با مادرشان می‌فرمایند: «مادر به خاطر بازداشت‌های پیاپی من و حملات ساواک به منزل، رنج بسیار کشید اما در برابر دژخیمان مهاجم با پایداری و صلابت می‌ایستاد، جوابشان را می‌داد و با آن‌ها مجادله می‌کرد. او حتی مشوق من در ادامه‌ی این راه پر دردسر نیز بود» (آذرشب، ۱۳۹۹، ص ۹).

۲. پرهیز از تجمل

«زندگی همراه با تجمل، افزون بر اینکه جامعه را دچار بحران اقتصادی می‌کند، آثار فرهنگی نامطلوبی دارد که از آن جمله می‌توان به متزلزل شدن آرامش روحی، گسترش روحیه‌ی زیاده طلبی و تعرّض به حقوق دیگران، آسیب دیدن ارزش‌ها، تبدیل ضد ارزش‌ها به ارزش، ایجاد فاصله‌ی طبقاتی و تنزل شخصیت و منزلت و اهداف انسانی اشاره کرد. معمولاً انسان‌های بصیر و آگاه که همواره بر اصول و ارزش‌های دینی پایداری می‌ورزند، در جوامع بشری گروه اقلیت را تشکیل می‌دهند. در چنین شرایطی این کنش‌ها و رفتارهای تجمل‌گرایانه و الگوهای نادرست مصرف می‌تواند جامعه را به آسانی و با سرعت به پرتگاه سقوط سوق دهد» (نظری و مقدّس، ۱۳۹۲، ص ۱۳و۱۴).

روشن است که تربیت فرزندان با روحیه‌ی تجملی، نمی‌تواند جامعه را از بحران‌های اقتصادی عبور ‌دهد. این مؤلفه نیز در سبک زندگی بانو میردامادی به چشم می‌خورد. ایشان در رابطه با جهیزیه‌ی خود از تجمل‌گرایی دوری کرده بودند.

«خدیجه‌ی جوان وقتی به خانه‌ی سید جواد خامنه‌ای آمد، در میان جهیزیه‌ی خود [که نباید بیشتر از همان صندوقچه‌ی افتاده در کنار آشپزخانه‌ی متروک بوده باشد] یک دیوان حافظ چاپ بمبئی آورد» (بهبودی، ۱۳۹۰، ص ۲۶).

۳. انس با معنویات

در رابطه با بانو میردامادی آمده است: «وی قرآن را با صدای خوش تلاوت می‌کرد. به ویژه در دوران جوانی، گوش فرزندانش از این نوا حظ می‌برد. من اولین نغمه‌های خوش قرآن را از حنجره‌ی مادرم شنیدم. آن وقت‌ها که ما بچه بودیم، ایشان جوان بودند و صدای خیلی خوبی داشتند، دور او جمع می‌شدیم و می‌نشستیم و ایشان قرآن را با صوتی خیلی شیرین و دلپذیر برای ما می‌خواند و آیاتی از آن را ترجمه می‌کرد» (بهبودی،۱۳۹۰، ۲۵).

انس با قرآن در سبک زندگی بانو میردامادی بسیار پررنگ بود. «هرکس با قرآن مأنوس باشد، دل به خدا می‌بندد. از خدا می‌ترسد، به یاد خداست، به مرگ و معاد می‌اندیشد، از مادیات به اندازه استفاده می‌کند و روحیه‌ی انفاق و ایثار در او همیشه زنده است. اگر وارد فرآیند اقتصاد شود، اعم از تولید، توزیع و بازار مصرف، یا مدیریت و برنامه‌ریزی و طراحی نقشه‌ی راه در امور اقتصادی، کوچک‌ترین خطا و اشتباهی در افکار و رفتار او مشاهده نمی‌شود. افراد اگر چنین حال و هوایی پیدا کنند و با قرآن انس داشته باشند، در همه‌ی زمینه‌های اقتصادی رشد و بالندگی و پیشرفت و ترقی حاکم خواهد بود. بنابراین انس با قرآن از شاخص‌های تربیتی جهاد اقتصادی است و باید این شاخص فراگیر شود و باید به همه‌ی خانواده‌ها سرایت کند تا از آسیب‌های مالی در امان باشند» (احسانی، ۱۳۹۰، ص ۱۳۱و۱۳۲).

۴. رابطه‌ی محبت‌آمیز با فرزندان

تربیت فرزندان از مهم‌ترین و اثرگذارترین نقش‌های بانوان در جامعه‌ی اسلامی است. اگر بین مادر و فرزند، رابطه‌ی محبت‌آمیز شکل گیرد، فرزندان تأثیرات بیشتری از روحیه و شخصیت مادرشان می‌گیرند و در بزرگسالی سعی بر این دارند که به او شبیه‌تر باشند. بانو میردامادی در رابطه با تربیت فرزند می‌فرمایند: «به بچه‌هاتان ظلم نکنید تا بچه‌هایتان ظالم نشوند. به بچه‌هایتان رحم کنید تا بچه‌هایتان رحم‌دل شوند. به بچه‌هایتان دروغ نگویید تا بچه‌هایتان دروغ نگویند. مال حرام به بچه‌هایتان ندهید، شیر ناپاک به بچه‌هایتان ندهید، غذای ناپاک به بچه‌هایتان ندهید. بچه‌هایتان را فقط تشویق به درس خواندن نکنید، تشویق به امور دینی هم بکنید. بچه‌هایم وقتی قصه می‌خواستند، قصه‌های قرآن را می‌گفتم. قصه‌ی انبیاء و قصه‌های قرآنی. مواظب بودم که تغییر و تبدیل ندهم، واقع آن را می‌گفتم. مادر در تربیت اولاد خیلی تأثیر دارد… من بچه‌هایم را اینطور بزرگ کردم» (بهبودی، ۱۳۹۰، ۲۶).

نتیجه‌گیری

بی‌شک اقتصاد محکم و بدون تزلزل در هر کشور و جامعه‌ای می‌تواند منجر به رشد و شکوفایی آن کشور شود. یکی از مؤلفه‌هایی که به اقتصاد محکم می‌انجامد، اقتصاد مقاومتی است که نقش زنان به عنوان مادر در گسترش آن بسیار مهم است. مادران با روحیه‌ی استقامت، پرهیز از تجمل‌، انس با معنویات و رابطه‌ی محبت‌آمیز با فرزندان می‌تواند تأثیر بسزایی در سرنوشت اقتصادی کشور داشته باشند.

منبع

• آذرشب، محمدعلی؛ خون دلی که لعل شد، تهران، انتشارات انقلاب اسلامی، ۱۳۹۹.
• احسانی، محمد؛ شاخص‌های تربیتی جهاد اقتصادی از منظر قرآن، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی،۱۳۹۰.
• بهبودی، هدایت الله؛ شرح اسم: زندگینامه آیت‌اله سیدعلی حسینی خامنه‌ای، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، ۱۳۹۰.
• حلوایی، احمد و همکاران؛ اقتصاد مقاومتی در سیره حضرت علی ع، مجموعه آثار و مقالات برگزیده دهمین کنگره پیشگامان پیشرفت، ش دهم، ۱۳۹۶.
• خزعلی، کبری؛ بررسی نقش و ابعاد تأثیرگذاری زنان در اقتصاد مقاومتی، معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه صنعتی شریف، ۱۳۹۷.
• خمینی، روح‌الله؛ صحیفه نور، یازدهم، تهران، طبع و نشر، ۱۳۷۹.
• لیراوی، صادق؛ ضرورت و مبانی، الزامات و موانع جهاد اقتصادی، قم، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، ۱۳۹۲.
• نظری، مصطفی و همکاران؛ سبک زندگی اسلامی در ترازوی اقتصاد مقاومتی، همایش ملی نقش سبک زندگی در اقتصاد مقاومتی، ش یکم، ۱۳۹۲.
• حوزه نت، (۲۰/۳/۱۳۹۳). «تعریفی جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی»، حوزه نت.