طاهره رحیم زاده
محرمیت میان زن و مرد از دو طریق حاصل می‌شود: نسبی و سببی. از جمله اسباب محرمیت، رضاع است. در این شماره و شماره بعد به این موضوع می پردازیم.
سؤال ۱. با چه شرایطی شیر خوردن کودک از یک مادر سبب محرمیت می‌شود؟
- حضرت امام: شیردادنی که علت محرم شدن است هشت شرط دارد:
اول: بچه، شیر زن زنده را بخورد، پس اگر از پستان زنی که مرده است شیر بخورد فایده ندارد.
دوم: شیر آن زن از حرام نباشد، پس اگر شیر بچه‌ای را که از زنا به دنیا آمده به بچه‌ی دیگر بدهند، به واسطه‌ی آن شیر، بچه به کسی محرم نمی‌شود.
سوم: بچه شیر را از پستان بمکد، پس اگر شیر را در گلوی او بریزند نتیجه ندارد.
چهارم: شیر، خالص باشد و با چیز دیگر مخلوط نباشد.
پنجم: شیر از یک شوهر باشد. پس اگر زن شیردهی را طلاق دهند. بعد شوهر دیگری کند و از او آبستن شود و تا موقع زاییدن، شیری که از شوهر اول داشته باقی باشد و مثلاً هشت دفعه پس از زاییدن از شیر شوهر اول و هفت دفعه بعد از زاییدن از شوهر دوم به بچه‌ای بدهد، آن بچه به کسی محرم نمی‌شود.
ششم: بچه به واسطه‌ی مرض، شیر را قی نکند و اگر قی کند، بنا بر احتیاط واجب کسانی که به واسطه‌ی شیرخوردن به آن بچه محرم می‌شوند، باید با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.
هفتم: پانزده مرتبه، یا یک شبانهروز شیر سیر بخورد یا مقداری شیر به او بدهند که بگویند از آن شیر استخوانش محکم شده و گوشت در بدنش روییده است. بلکه اگر ده مرتبه هم به او شیر دهند، احتیاط مستحب آن است کسانی که به واسطه‌ی شیرخوردن او به او محرم می‌شوند، با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه هم نکنند.
شایان ذکر است باید بچه در بین یک شبانهروز غذا یا شیر کس دیگر را نخورد ولی اگر کمی غذا بخورد که نگویند در بین غذا خورده اشکال ندارد و نیز باید پانزده مرتبه را از شیر یک زن بخورد و در بین پانزده مرتبه شیر کس دیگری را نخورد و در هر دفعه بدون فاصله شیر بخورد، ولی اگر در بین شیر خوردن نفس تازه کند یا کمی صبر کند که از اولی که پستان در دهان می‌گیرد تا وقتی سیر می‌شود یک دفعه حساب شود اشکال ندارد.
هشتم: دو سال بچه تمام نشده باشد و اگر بعد از تمام شدن دو سال، او را شیر دهند به کسی محرم نمی‌شود، بلکه اگر مثلاً پیش از تمام شدن دو سال، چهارده مرتبه و بعد از آن، یک مرتبه شیر بخورد، به کسی محرم نمی‌شود. (توضیح المسائل مراجع، م۲۴۷۴-۲۴۷۵، توضیح المسائل جامع، ج۴، م۱۰۲)
- آیت الله سیستانی(حفظه الله):
شیر دادنی که موجب محرم شدن رضاعی می‌شود، شرایط ویژه‌ای دارد که عبارتند از:
۱. شیر زن بر اثر ولادت نوزاد حاصل شده باشد و انعقاد نطفه‌ی نوزاد مذکور، ناشی از ازدواج صحیح باشد. بنابراین اگر دایه از راه زنا صاحب فرزند و شیردار شده و یا بدون ولادت فرزند، مثلاً بر اثر استعمال دارو و مانند آن شیردار شود، به واسطه‌ی آن شیر، محرمیت حاصل نمی‌شود.
۲. نوزاد شیر را از پستان دایه، هر چند با کمک وسیله‌ای بمکد. بنابراین اگر شیر دادن نوزاد به واسطه‌ی غیر از مکیدن باشد مانند اینکه شیر دوشیده شده را به نوزاد دهند، اثری ندارد.
۳. شیر خالص باشد و با چیز دیگری مخلوط نباشد، مگر آنچه با شیر مخلوط شده آن قدر کم باشد که عرفاً مستهلک و از بین رفته به حساب آید.
۴. نوزاد شیر را قی نکند و اگر آن را قی نماید، بر این وعده از شیر دادن، اثری مترتب نمی‌شود.
۵. شیر دادن نوزاد به مقداری باشد که استخوانش از آن شیر محکم شده و گوشت بدنش بروید. البته غذا دادن به نوزاد در بین وعده‌های شیر دادن اشکالی ندارد، به شرط آنکه شیر خوردن نوزاد به تنهایی و به طور مستقل، موجب روییدن گوشت و محکم شدن استخوان شده باشد.
۶. دو سال قمری نوزاد تمام نشده باشد.
۷. شیر دادن دایه، منسوب به یک شوهر (صاحب لَبَن) باشد.
۸. دایه‌ی نوزاد (در پانزده وعده و یا یک شبانهروز شیر دادن) یک زن باشد.
۹. نوزاد شیر دایه‌ی زنده را بخورد (توضیح‌المسائل جامع، ج۴، مسأله ۱۰۲).
سؤال ۲. بچه‌ای که از زنی شیر خورده است به چه کسانی ازدواجش حرام می‌شود؟
- خود زن و آن را مادر رضاعی می‌گویند.
- شوهر زن که شیر مال اوست و او را پدر رضاعی می‌گویند.
- پدر و مادر آن زن و پدر و مادر صاحب لبن هر چه بالا روند، اگر چه پدر و مادر رضاعی آن‌ها باشند (زیرا مادربزرگ و پدربزرگ رضاعی بچه هستند).
- بچه‌هایی که از آن زن به دنیا آمده‌اند، یا به دنیا می‌آیند (زیرا آن‌ها خواهر و برادر رضاعی او هستند).
- بچه های اولاد آن زن هر چه پایین روند، چه از اولاد او به دنیا آمده یا اولاد او آن بچه‌ها را شیر داده باشند.
- خواهر و برادر آن زن اگر چه رضاعی باشند، یعنی به واسطه شیرخوردن، با آن زن خواهر و برادر شده باشند زیرا خاله یا دایی رضاعی بچه شیرخوار می‌شوند.
- عمو و عمه‌ی آن زن اگر چه رضاعی باشند.
- دایی و خاله‌ی آن زن اگر چه رضاعی باشند.
- پدر و مادر شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است، هر چه بالا روند؛ زیرا آن‌ها پدربزرگ‌ها یا مادربزرگ‌های رضاعی بچه شیرخوار هستند.
- اولاد شوهر آن زن که شیر مال آن شوهر است (صاحب لبن) هر چه پایین روند؛ اگر چه اولاد رضاعی او باشند زیرا بچه شیرخوار یا برادر یا عمو یا دایی یا خواهر یا خاله یا عمه‌ی رضاعی آن‌ها می‌شود.
- خواهر و برادر شوهری که شیر مال اوست اگر چه خواهر و برادر رضاعی او باشند زیرا آن ها عمه یا عموهای رضاعی بچه شیرخوار می‌شوند.
- عمو و عمه و دایی و خاله‌ی شوهری که شیر مال اوست هر چه بالا روند؛ اگر چه رضاعی باشند (تحریرالوسیله، فصل فی اسباب تحریم، القول فی ارضاع، م۷؛ سید محمد حسن بنی هاشمی، توضیح المسائل (محشی- امام خمینی)، ج۳، ص۵۰۳، م۲۶۶۴؛ سید علی سیستانی، منهاج الصالحین، ج۳، ص۴۴تا۴۶، م۱۰۶و۱۰۷).
