دانشگاه معارف الهی

استاد رثایی

(شرح زیارت آل‌یاسین)

مقدمه

توسل به امام زمان عج و توجه به آن امام بزرگوار، با جسم و جان هر شیعه‌اى عجین شده است.

زیارت آل یاسین زیارتى است که از ناحیه‌ی خود امام زمان عج به خواندنش سفارش شده‌ایم و یکى از بهترین راه‌ها براى توسل و توجه به آن حضرت است.

این زیارت مجموعه‌ای ترکیب‌یافته از دعا و زیارت است. بخش زیارت آن مجموعه‌ای از سلام‌هاست که با جمله‌ی «سلام علی آل‌یاسین» شروع می‌شود.

در بخش دیگری از زیارت آل یاسین یک دوره‌ی اجمالی از اصول اعتقادات شیعه‌ی امامیه از شهادت به توحید و نبوت و امامت امیر مؤمنان علی ع و یازده فرزندش که همه معصوم و حجت خدایند و رجعتشان حق است، بیان شده است.

در ادامه‌ی شرح این زیارت شریف، به توضیح این فراز می‌پردازیم:

“وَأُشْهِدُکَ یَا مَوْلایَ أَنَّ عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حُجَّتُهُ”

مولای من! تو را گواه می‌گیرم که حضرت علی امیرالمؤمنین ع، حجت اوست.

چرا و چگونه مولای متقیان، علی نامیده شد؟

این اسم شریف از اسم مبارک خداوند شکفته شده: «وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظیمُ» (بقره/ ۲۵۵)؛ در روایتی آمده هنگامی که حضرت متولد شد، پدرش ابوطالب ع همراه مادرش فاطمه بنت اسد ندا کرد:

یَـا رَبِّ یَا ذَا الْغَسَقِ الدُّجِیِّ وَ الْقَمَـرِ الْمُبْتَلِجِ الْمُضِـی‏

بَیِّنْ لَنَا مِنْ حُکْمِکَ الْمَقْضِیِّ مَا ذَا تَرَى فِی اسْمِ ذَا الصَّبِی‏؟

ای پروردگاری که شب تار را پدیدار ساخته‌ای و ماه درخشان و روشنی‌بخش را آفریده‌ای! از حکم نافذ خویش برای ما بیان فرما که در مورد اسم این کودک چه دستوری داری؟

ناگهان چیزی مانند ابر پدیدار شد و نزدیک ابوطالب آمد و لوح سبز رنگی بود که بر آن نوشته شده بود:

خُصِّصْتُمَا بِالْوَلَدِ الزَّکِیِّ وَ الطَّاهِرِ الْمُنْتَجَبِ الرَّضِی‏

فَـاِسْمُهُ مِنْ شَامِخٍ عَلِیٍّ عَلِیٌّ اشْتُـقَّ مِنَ الْعَلِـی‏

شما (پدر و مادر) اختصاص یافتید به فرزند پاکیزه و پاک که برگزیده و پسندیده است. پس نام او از سوی مقام بلند (یا از جهت والایی مرتبت) علی است؛ نام علی که از (اسم اقدس) علی شکفته شده است (الغدیر، ج۷/ ۳۴۷).

اقوال مختلفی در نام حضرت بیان شده از جمله:

الف. هیچ کس از فرزندان آدم ع پیش از آن به این اسم نامیده نشده بود.

ب. حضرت علی ع بر هر کس که با او مبارزه کرد برتری یافت.

ج. خانه‌ی آن حضرت در بهشت آن قدر بلند است که هیچ پیامبری نیست که منزلش از منزل او بالاتر و بلندتر باشد.

د. احدی جز او بر شانه‌ی پیامبری بالا نرفته است و علی ع برای طاعت خداوند بر شانه‌ی پیامبر ص قدم نهاد تا بت‌ها را از بام کعبه بشکند.

ﻫ. بعد از رسول خدا ص در همه‌ی صفات و شئون از تمامی مردم برتر بود (در علم، نسب، زهد، سخاوت، شجاعت و…) .

لقب امیرالمؤمنین ع

در احادیث بسیار تأکید شده که جز آن بزرگوار هیچ احدی شایسته‌ی این لقب نیست. توضیح این‌که هر موجودی در هر مقام و مرتبه‌ای که باشد به واسطه‌ی مقام پیامبر ص، فیض و لطف الهی به او می‌رسد و واسطه‌ی فیض بین پیامبر ص و موجودات، حضرت علی ع می‌باشد و بیان دیگر این‌که کلمه‌ی مؤمنین عام است و شامل همه‌ی مؤمنان حتی امامان نیز می‌باشد و بدون شک فقط حضرت علی ع است که بر همه‌ی مؤمنان، حتی امامان، سِمَت امارت دارد.

امامت امیرمؤمنان علی ع و حجّت خدا بودن آن حضرت، در آیات و احادیث فراوانی به صراحت یاد شده است از جمله: «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُونَ »(مائده/۶۰)؛ نزول آیه‌ی کریمه درباره‌ی حضرت، نزد شیعه و سنی ثابت است و دلالت آن بر ولایت آن حضرت نسبت به تمام مؤمنین تا روز قیامت می‌باشد. ضمیر «کُم» قرینه‌ی روشنی بر این معنی دارد.

همچنین مقصود از اولی‌الامر در آیه‌ی اولی الامر (نساء/۶۲) به دلایل عقلی و نقلی، ائمه‌ی اطهارند که اولین ایشان امیرمؤمنان علی ع است، زیرا اولی‌الامر جز معصوم نمی‌تواند باشد و اطاعت بی‌قید و شرط از غیرمعصوم باطل و نارواست.

همچنین می‌دانیم که آیه‌ی مباهله (آل عمران/ ۵۴) و دعوت نصارای نجران به مباهله پس از گفتگو با آنان، راجع به حضرت عیسی ع، از رویدادهای مهم تاریخ اسلام است که به اتفاق مفسرین و محدثین مقصود از عناوین «أبْنائَنا وَ نِسائَنا و أنْفُسَنا» به ترتیب امام حسن و امام حسین و فاطمه زهرا و علی مرتضی ع است که علی ع، همچون جان پیامبر دارای فضایل و مکارم و خصایص آن جناب می‌باشد و فقط چنین کسی می‌تواند در جایگاه امام و خلیفه و جانشین پیامبر قرار گیرد.

همچنین آیات بسیار دیگری وجود دارد که دلالت بر امامت امیرمؤمنان حضرت علی ع دارد.

احادیث معتبر فراوانی نیز در این رابطه وارده شده:

۱. حدیث شریف غدیر خم: «مَنْ کُنْتُ مَولاهُ فَهذا عَلِی مَولاه»؛ هرکه من مولای او هستم، این علی مولای اوست. و خطبه‌ی رسول خدا ص در آن روز تاریخی عظیم که در کتب حدیث آمده و از جهت سند هیچ جای شک و ابهامی در آن نیست.

۲. حدیث منزلت که پیامبر اکرم ص بارها خطاب به امیرمؤمنان ع فرمودند: «أنتَ مِنّی بِمَنزلهِ هارونَ مِنْ مُوسی، اِلّا أنـّه لانَبیّ بَعدی»؛ تو نسبت به من به‌منزله هارون نسبت به موسی هستی جُز این‌که بعد از من پیامبری نخواهد بود (الغدیر، ج۱/ ۵۰).

۳. حدیث باب مدینه‌ی علم که پیامبر ص فرمودند: «أَنَا مَدِینَهُ الْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا فَمَنْ أَرَادَ الْعِلْمَ فَلْیَأْتِ الْبَابِ»؛ من شهر دانشم و علی، دروازه‌ی آن است. آن که دانش می‌خواهد، باید از [این] دروازه درآید (همان، ج۶/ ۷۹).

۴. حدیث تشبیه که پیامبر اکرم ص فرمودند: «مَنْ أَرَادَ أَنْ یَنْظُرَ إِلَى آدَمَ فِی حِلْمِهِ وَ إِلَى نُوحٍ فِی فَهْمِهِ وَ إِلَى إبْراهیمَ فِی خُلْقِهِ وَ إِلَی مُوسَى فِی مُنَاجَاتِهِ وَ إِلَی عیسی فِی سُنَّتِهِ و إلَی مُحمَّد فِی تَمَامِهِ وَ کَمَالِهِ وَ جَمَالِهِ فَلْیَنْظُرْ إِلَى هَذَا الرَّجُلِ الْمُقْبِلِ»؛ هرکه می‌خواهد به آدم در علمش، به نوح در صلح‌جویی‌اش، به ابراهیم در بردباری‌اش، به موسی در زیرکی‌اش و به داوود در زهدش بنگرد، به این شخص که می‌آید، بنگرد. همه خیره شدیم، ناگاه علی بن ابی‌طالب ع پیش آمد (الغدیر، ج۳/ ۳۵۷).

۵. حدیث عَلیٌّ مَعَ الْحق که رسول خدا ص فرمودند: «عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِیٍّ، لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّى یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ»؛ علی با حق و حق با علی است، این دو هرگز از هم جدا نمی‌شوند تا بر سر حوض (کوثر) روز قیامت بر من وارد گردند (کتاب حق با علی است/ ۸۳).

– حُجَّتُهُ

در این فراز و یازده جمله‌ی دیگر، این کلمه پیوسته تکرار شده و به مقام حجیت این خاندان توجه و عنایت گردیده؛ یعنی مقام “حجه اللهی”.

در زیارت جامعه‌ی کبیره هم می‌خوانیم: «وَ حُجَجِ اللَّهِ عَلَى أَهْلِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ وَ الْأُولَى»؛ این خاندان حجت خدایند بر خلق و حجت خلقند بر خدا. خدا آنان را حجت خود قرار داده؛ یعنی هر چه آنان بگویند خدا گفته است و حجت خلقند بر خدا؛ یعنی وقتی خلق قول آنان را قبول نموده و از آنان پیروی کردند بر خدا حجت دارد که خدایا، آن‌چه انجام دادیم به پیروی و اطاعت از حجت تو بود.

نکته‌ی قابل توجه این‌که در سایر جملات نام هر معصومی بدون هیچ صفت و لقبی آمده ولی در جمله‌ی اول عنوان امیرمؤمنان ذکر شده: «عَلِیّاً أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ حُجَّتُه‏»؛ طبق روایات مکرر، این لقب فقط مخصوص مولا علی ع است و اگر کسی به امامان معصوم ع با این لقب سلام می‌کرد در مقام منع و رد برمی‌آمدند.

ابن‌عباس می‌گوید: علی ع بر پیامبر ص وارد شده گفت: «السَّلامُ عَلَیْکَ یا رَسُول الله». حضرت در پاسخ فرمودند: «وَ عَلَیْکَ السَّلام یَا اَمیرَالمُؤمنین وَ رَحمَه اللهِ وَ بَرکاته». علی ع فرمود: شما در قید حیاتید و مرا این‌طور می‌خوانید؟ فرمودند: آری، جبرئیل از طرف خداوند تو را در حال حیات من امیرالمؤمنین نامیده است (نهج الایمان، ابن جبر/ ۴۶۵).

منابع