استاد رثایی
(شرح زیارت آل‌یاسین)
مقدمه
زیارت‌نامه‌های رسیده از معصومان ع گفتارهایی است از زبان مبارک ایشان با معانی و مضامین والا که به عنوان منبعی اصیل در معارف صحیح اسلامی به شمار می آید.
زیارت آل‌یاسین از جمله زیارتنامه های معتبری است که با بیانی بلیغ و شیوا به توصیف مقامات روحانی و فضایل امام زمان حجه بن الحسن العسکری ع میپردازد.
آغاز زیارت با چندین سلام است. زائر با این سلام‌ها به عناوین و مقامات و حالات مختلف حضرت اشاره می‌کند و پس از آن، اصول اعتقادات شیعه از شهادت به توحید و نبوت و امامت امیرالمؤمنین ع و یازده فرزندش که دارای مقام عصمت بوده و حجت خدا در زمین هستند، بیان می‌شود.
زائر در فراز پیش رو به دو مقام شامخ حضرت ختمی مرتبت، یعنی عبودیت و بندگی خالص و نیز رسالت حقه‌ی آن حضرت شهادت میدهد. وجود شریف و بی‌مانندی که برگزیده‌ی خداوند بر روی زمین، دارای مقام عصمت، جلوهگاه حق و معیار حقیقت است.
در شرح این فراز به شاخص‌های نظام حکومتی آن حضرت و برخی حوادث مهم دوران حیات نورانی ایشان میپردازیم: «وَ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ»
«و این‌که به یقین حضرت محمد ص، بنده‌ی (خالص) و فرستاده‌ی اوست»
محمد ص، نام بی‌نظیر و بی‌سابقه‌ی بهترین خلق خداست؛ او که در هر کتاب آسمانی، نامی و صفتی ویژه دارد، در ۱۷ ربیع‌الاول عام‌الفیل چشم به دنیا گشود در حالی‌که مهر پدری بر سر او نبود امّا از محبّت بیکران مادری مؤمن و موحد چون آمنه بنت وهب، برخوردار بود و سایه‌ی مهربانی پدربزرگی مؤمن، چون عبدالمطلب و عمویی یگانه مانند ابوطالب را بر سر خود داشت. در کودکی رنج چند بار یتیمی و غربت را چشید و از آزمون‌های سخت تنهایی و امانتداری و صداقت پیروز بیرون آمد. در مکه رشد کرد و به تعالی رسید و پس از چهل سال عبودیت و بندگی در ۲۷ رجب سال چهل عام‌الفیل به مقام والای رسالت جهانی نایل شد. سیزده سال در مکه، درد طعن و تهمت و ناسزا را با رنج غربت و تنهایی به همراه خدیجه و فاطمه س به جان خرید و ده سال پس از هجرت در مدینه، شب و روز را در تأسیس اولین حکومت اسلامی گذراند. با هشتاد جنگ کوچک و بزرگ از اسلام دفاع کرد و سنگ بنای نهضت جهانی اسلام را بنا نهاد. نهضتی که مانند شعله‌ای برافروخته شد و علی‌رغم تمام طوفان‌های فتنه و حادثه، به واسطه‌ی ولایت علی و فرزندانش، تا قیامت جان بشریت را گرما و روشنی خواهد داد.
او که برای هدایت انسان‌ها لحظه‌ای آرام نگرفت، مظهر رحمت خدا بر عالمیان و اسوه‌ی حیات طیبه گردید. همواره تمام لطف و رحمت خاص خدا را در دین اسلام نمایان ساخت و کتاب سعادت و هدایت بشر قرآن‌کریم که «هُدىً لِلنَّاسِ» است را برای بشر قرائت کرد و در ۱۸ ذی‌الحجه‌ی سال دهم هجرت، پس از حجه‌الوداع، قرآن ناطق، امیرمؤمنان را برای تحقق مفاهیم و معارف قرآن، به ولایت و سرپرستی مردم معرفی کرد تا بر هیچ انسانی تا روز قیامت هیچ بهانه و دستاویزی برای انحراف باقی نماند.
بنابراین شایسته است شخصیت رسول اکرم ص و ابعاد گوناگون وجود آن بزرگوار مانند: اخلاقیات و روش حکومت، مردم‌داری، عبادت، سیاست، جهاد و تعلیمات خاص را مورد توجه قرار دهیم.
حکومت مورد نظر پیامبر ص:
نظامی‌که پیامبر اکرم ص بنا نهاد، شاخص‌های گوناگونی دارد که در بین آن‌ها چند شاخص از همه مهم‌تر و برجسته‌تر است.
شاخص اول، ایمان و معنویت است. مهمترین انگیزه و موتور پیش‌برنده‌ی حقیقی در نظام نبوی، ایمانی است که از دل و فکر مردم می‌جوشد و دست و پا و وجود آن‌ها را در جهت صحیح به حرکت درمی‌آورد.
شاخص دوم، قسط و عدل است. اساس‌کار بر عدالت و قسط و رساندن هر حقی به حقدار، بدون هیچ ملاحظه‌ای است.
شاخص سوم، علم و معرفت است. در نظام نبوی، پایه‌ی همه چیز، دانستن و شناختن، آگاهی و بیداری است. کسی را کورکورانه به سمتی حرکت نمی‌دهند و مردم را با آگاهی و معرفت و قدرت تشخیص به نیروی فعال نه منفعل بدل می‌کنند.
شاخص چهارم، صفا و اخوت است. در حکومت نبوی، درگیری‌های برخاسته از انگیزه‌های خرافی، شخصی، سودطلبی مبغوض است و با آن مبارزه می‌شود، فضا، فضای صمیمیت، اخوت، برادری و همدلی است.
شاخص پنجم، اصلاح اخلاقی و رفتاری است. حکومت نبوی انسان‌ها را تزکیه کرده و از مفاسد و رذایل اخلاقی، پیراسته و پاک می‌کند و انسان مزکّی می‌سازد: «وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَهَ».
بنابراین تزکیه، یکی از آن پایه‌های اصلی است؛ یعنی حضرت روی یکایک افراد، کار تربیتی و انسان‌سازی می‌کرد.
شاخص ششم، اقتدار و عزت است. جامعه و نظام نبوی، توسری خور، وابسته، دنباله‌رو و دست حاجت به سوی این و آن درازکن، نیست. بلکه عزیز و مقتدر و تصمیم‌گیر است. صلاح خود را که شناخت، برای تأمین آن تلاش کرده و کار خود را پیش می‌برد.
اکنون بخشی از رویدادهای مهم دوران هجرت تا شهادت را مورد مطالعه قرار می‌دهیم:
سال اول هجرت: تعداد هفت رکعت به نمازهای شبانه‌روز افزوده شد. عقد اخوت بین مهاجرین و انصار در همین سال بود. به علی ع فرمود: «أَنْتَ أَخِی فِی الدُّنْیَا وَ الْآخِرَهِ».
سال دوم هجرت: تغییر قبله‌ی مسلمین از بیت‌المقدس به سوی کعبه، واجب شدن روزه‌ی ماه رمضان در آخر ماه شعبان
فرمان جهاد و نبرد با مشرکین، جنگ بدر، اولین نبرد خونین و سرنوشت‌ساز اسلام ، ازدواج حضرت علی ع و حضرت زهرا س
سال سوم هجرت: ولادت امام حسن س، جنگ احد و شهادت حضرت حمزه عموی پیامبر اکرم ص
سال چهارم هجرت: ولادت امام حسین س، دفع شر یهود بنی‌نضیر و بیرون راندن آن‌ها از مدینه، نزول و فرمان حرمت شراب، درگذشت فاطمه بنت اسد و… .
سال پنجم هجرت: نزول آیه‌ی حجاب، جنگ خندق و… .
سال ششم هجرت: وجوب حج بر مسلمین، حرکت پیامبر ص به سوی مکه جهت انجام عمره و جلوگیری مشرکین و جریان صلح حدیبیه، نامه‌های حضرت به خسرو پرویز پادشاه ایران، نجاشی پادشاه حبشه، هرقِل قیصر روم و دعوت آنان به اسلام.
سال هفتم هجرت: انجام عمره و نمودار شدن عزت و عظمت اسلام در مکه، فتح خیبر و رشادت علی ع، بازگشت جعفربن‌ابیطالب از حبشه و استقبال پیامبر ص و تعلیم نماز جعفر.
سال هشتم هجرت: ولادت ابراهیم فرزند پیامبر ، جنگ موته و شهادت جعفر طیار، فتح مکه، غزوه‌ی حُنین.
سال نهم هجرت: دستور جمع‌آوری زکات، نزول آیاتی از سوره برائت و تبلیغ آن توسط امیرمؤمنان علی ع به فرمان خداوند و عزل ابی‌بکر، غزوه‌ی تبوک و توطئه‌ی سوء قصد نافرجام به جان پیامبر ص در راه بازگشت از مدینه، دستور پیامبر به تخریب و سوزاندن مسجدی که منافقین ساخته بودند که پایگاهی علیه اسلام بود، جریان مباهله با نصارای نجران، وفات نجاشی پادشاه حبشه و هویدا شدن جنازه او و نماز حضرت بر او.
سال دهم هجرت: وفات ابراهیم فرزند حضرت، سفر تاریخی و بسیار مهم حجه الوداع و آموزش آداب حج توسط پیامبر ص و رویداد عظیم غدیر خم و ولایت امیرمؤمنان و بیعت گرفتن از مردم.
سال یازدهم هجرت: رحلت و شهادت پیامبر اکرم ص در سن شصت و سه سالگی که حضرت را مسموم کردند.
منابع
* قرآن کریم
۱. شیخ صدوق؛ کمال الدین و تمام النعمه، تهران، دارالکتب الإسلامیه، بی‌تا.
۲. صفار قمی، محمد بن حسن؛ بصائرالدرجات، قم، مکتبه آیه الله العظمی المرعشی النجفی، بی‌تا.
۳. کلینی، محمد‌بن‌یعقوب‌بن‌اسحاق؛ الکافی، ج ۱،تهران، دارالکتب الإسلامیه، ۱۳۶۳.
