مریم سالاری مقدم
مقام معظم رهبری (دام ظله) امسال را سال “تولید، دانشبنیان و اشتغال‌آفرین” نامگذاری نموده و بر اقتصاد دانشبنیان تأکید نمودند.
در مقاله‌ی زیر در جستجوی آنیم که بدانیم چگونه می‌توان به کمک اقتصاد دانشبنیان موجب رونق اقتصادی و افزایش اشتغال و کاهش بیکاری شد.
مفهوم اقتصاد دانشبنیان Economy Based Knowledge) (KBE))
«اقتصاد دانش بنیان اقتصادی است که بر اساس تولید، توزیـع و کـاربرد دانـش و اطلاعـات شکل گرفته و سرمایه‌گذاری در دانش و صنایع دانش پایه مورد توجه قرار می‌گیرند .اقتصاد دانش‌بنیـان اقتصادی است که در آن تولید، توزیع و کاربرد دانش، عامل و محرک رشد اقتصادی، تولید ثروت و اشتغال در تمام صنایع است» (میرمعزی، ۱۳۹۱، صص ۶۵-۶۴).
اقتصاد دانشبنیان به دو ویژگی مشخص اقتصاد جدید اشاره دارد:
۱. دانش نسبت به گذشته هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی اهمیت بیشتری یافته است.
۲. کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات محرکه‌های اقتصادی هستند (پور فرج و دیگران، ۱۳۹۱، ش ۶۴-۶۳، ص ۱۶).
مفهوم بیکار
در علم اقتصاد، «بیکار به شخصی گفته می‌شـود کـه در سن 15تا 65سالگی جویای کار باشد ولی شغل یا منبـع درآمد نداشته باشد».
آثار زیانبار بیکاری
متغیـر بیکاری نماینده‌ای از نبـود فرصت‌های قانونی کسب و درآمد است. وقتی فردی بیکار می‌شود بازدهی نهایی ناشـی از فعالیـت‌هـای قـانونی کـار کاهش و انگیزه و احتمال ورود به جرایم افـزایش می‌یابد. بیکاری عامل ایجاد آشفتگی در شرایط اقتصادی جامعه است. افراد بیکار به صـورت سربار در جامعه ظاهر می‌شوند و سهمی در تولید کالا و خدمات ندارند.
علاوه بـر این، مشکل بیکاری باعث گرفتار شدن افراد در مشکلات و گرفتاری‌های اجتماعی مثل جرایم، اعتیاد، طـلاق و فساد اخلاقی می‌شود و بنیان‌های فرهنگی جامعه را بـه تزلزل و ویرانی می‌کشاند که ادامه‌ی این روند، هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی را دربـرخواهـد داشـت.
از طرف دیگر با وجود بیکاری در جامعه، قدرت خریـد افراد پایین می‌آید و چرخه‌ی اقتصاد بـه دلیل فقدان پس‌انـداز و سرمایه‌گذاری ناشی از بیکاری، کند می‌شود و در نهایت تولید ملی نیز کاهش می‌یابد (غفاری فرد و دیگران، ۱۴۰۰، ص۹۲).
رابطه‌ی اقتصاد دانشبنیان و کاهش بیکاری
تحقیقات نشان می‌دهـد کـه بین افزایش نرخ رشـد اقتصادی و کاهش نرخ بیکاری، رابطه‌ی مستقیمی وجود دارد؛ یعنی بـا افزایش تولید ناخـالص داخلی و رشد اقتصادی، اشتغال ایجاد می‌شود و نرخ بیکاری کاهش می‌یابد. بنابرابن برای از بین بردن بیکاری، ابتدا باید رشد اقتصادی به وجود بیاید. امروزه کشورهای توسعهیافته برای دستیابی بـه رشد اقتصادی از ابـزار دانـش اسـتفاده می‌کنند. زیرا استفاده از دانش و فناوری باعـث افـزایش مهارت و تخصص نیروی کار، افزایش بهـره‌وری و کـاهش هزینه‌های تولید شده و در نهایـت باعـث افـزایش تولیـد و کاهش بیکاری می‌شود.
از چند دهه پیش تا کنون، دانش یکـی از عوامـل تولیـد و منـابع توسـعه‌ی اقتصادی در کشورهای توسعهیافته به حساب می‌آید. در عصر حاضر مشاهده می‌شود که بهترین عملکـرد اقتصادی و بازدهی فعالیت‌های اقتصادی از آنِ کشورهایی است که دانش را بـه طور مطلوب نهادینه نموده و در فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی از آن استفاده می‌کنند. تغییرات اساسی و یا دگرگونی که در ساختار اقتصادی کشورها طی چند دهه‌ی گذشته اتفاق افتـاده، نشان‌دهنده‌ی وقوع گذار اقتصـاد مبتنـی بـر منـابع بـه اقتصاد دانشبنیان است.
امـروزه در سـاختار اقتصـادی علاوه بر افزایش مطلق تولید، به افزایش توانایی سیستم اقتصادی، بهبود کیفیت زندگی و افـزایش رفاه نیز توجه می‌شـود. از آن جا که گسترش و بـه‌کارگیری دانـش در فعالیت‌های اقتصادی سـبب افـزایش مهارت نیـروی کـار، تغییرات شـیوه‌ی جدیـد تولیـد، افـزایش بهـره‌وری و کیفیـت زندگی می‌شود، بسیاری از کشورهای دنیا حرکت به سـمت اقتصاد دانش‌بنیـان را در راهبردهای تولیدی و اقتصـادی مورد توجه قرار داده‌اند (غفاری فرد و دیگران، ۱۴۰۰، ش۸۱، ص۹۲).
در قرن نوزدهم و بیستم عامل‌های محسوسی مانند سرمایه‌ی فیزیکی، نیروی کـار و منـابع طبیعی به عنوان عوامل تولید و عناصر رشد اقتصادی مد نظر بوده اما در قرن اخیر افزون بر آن‌ها، عامل‌های غیرمحسوسی مانند دانش، اطلاعات و ویژگی‌هـای فرهنگی را نیز از منابع جدید رشد اقتصادی در نظر می‌گیرند .همچنین در گذشته فناوری و دانش به عنوان عوامـل بـرون‌زا نسـبت بـه تولید و رشد اقتصادی در نظر گرفته می‌شد اما امروزه باور بر این است که این عوامل درون‌زا بوده و بـر کارایی تمام عوامل و منابع رشد اقتصادی اثر می‌گذارند. بر این اساس امروزه نقش دانش در رسیدن به رشد اقتصادی غیر‌قابل‌انکار است. به گونه‌ای که اگر کشور در دانش از دشمن سـبقت نگیرد و نیازمند دانش وی باشد، نمی‌تواند در عرصه‌ی اقتصاد قدرتمنـد و مسـتقل عمل کند. از این رو پدید ساختن اقتصاد دانشبنیان یکی از سیاست‌های ضرور برای دستیابی بـه اسـتقلال اقتصادی است (میرمعزی، ۱۳۹۱، ص ۶۵).
اقتصادی که در ساختار آن دانش نهادینه شده باشد، می‌تواند مطابق با مقتضیات زمان، بـه مهارت و تخصص، خلاقیـت و نوآوری دست یابد و کسب این ویژگی‌ها موجب افزایش بهره‌وری، افزایش درآمدها و اشتغال، رشد اقتصادی و کاهش بیکاری خواهد شد (غفاری فرد و دیگران، ۱۴۰۰، ص۹۱).
منابع
۱. پور فرج، علیرضا، کشاورز، هادی، انصاری سامانی، حبیب؛ فرهنگ؛ قلب اقتصاد دانشبنیان در رشد و توسعه اقتصادی، نشریه علمی تخصصی مهندسی فرهنگی، سال ششم، ش ۶۴-۶۳، فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۱.
۲. غفاری فرد، محمد، ملکی نصر، هاشم، حاذق، سید محمد؛ اثر شاخص ترکیبی اقتصاد دانشبنیان بر کنترل بیکاری، فصلنامه رهیافت، ش۸۱، بهار ۱۴۰۰.
۳. میرمعزی، سید حسین؛ اقتصاد مقاومتی و ملزومات آن (با تأکید بر دیدگاه مقام معظم رهبری(مد ظله))، فصلنامه علمی و پژوهشی اقتصاد اسلامی، ش۴۷، پاییز ۱۳۹۱.
