نظام سازی مقاومت در سیره‌ی حضرت فاطمه علیها السلام

مائده رضایی

مقاومت و پایمردی در راه حق، یکی از ویژگی‌های انسان با ایمان است. قرآن کریم ضمن اشاره به این حقیقت می‌فرماید: «اِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِکَهُ أَلاَّ تَخافُوا وَ لا تَحْزَنُوا وَ أَبْشِرُوا بِالْجَنَّهِ الَّتی‏ کُنْتُمْ تُوعَدُونَ»(فصلت/ ۳۰)؛ در حقیقت، کسانى که گفتند: «پروردگار ما خداست»، سپس ایستادگى کردند، فرشتگان بر آنان فرود مى‏آیند (و مى‏گویند) «هان، بیم مدارید و غمین مباشید و به بهشتى که وعده یافته بودید شاد باشید».

 ماندن در مسیر حق و صراط مستقیم به معنای تبعیت کامل از امام معصوم است(رک: الکوفی، 1410، ص۳۸۳؛ کلینی، ۱۴۲۹، ج۱، ص۲۲۱).

حضرت فاطمه س با استقامتی بی‌نظیر در راه دفاع از مسیر پر نور ولایت، الگویی کامل را در تبعیت از امام زمانS و استقامت در مسیر حق به همگان ارائه نمود. آن حضرت با استقامت خویش در برابر انحرافات نیز، به تمام مسلمین در پهنه‌ی تاریخ آموخت که مخالفت با ظلم و مقابله با جریان‌های انحرافی وظیفه‌ی مسلمان است که قرآن کریم درباره‌ی آن هشدار داده است: «وَ لا تَرْکَنُوا إِلَى الَّذینَ ظَلَمُوا فَتَمَسَّکُمُ النَّارُ وَ ما لَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ مِنْ أَوْلِیاءَ ثُمَّ لا تُنْصَرُونَ» (هود/ ۱۱۳)؛ و به کسانى که ستم کرده‏اند متمایل مشوید که آتش (دوزخ) به شما مى‏رسد و در برابر خدا براى شما دوستانى نخواهد بود و سرانجام یارى نخواهید شد.

حضرت فاطمه س در مدت کوتاه عمر خویش نشان داد که در عمل باید به این مسئولیت الهی پاسخ گفت و به همین دلیل اقدامات ابتکاری متعددی برای رسوا نمودن جریان نفاق انجام داد تا الگویی برای امت باشد (رک: استقامت تاریخی حضرت زهراmasjed.ir/af/). برخی از این اقدامات عبارتند از:

۱.  به کارگیری سلاح عاطفه

یکی از اقدامات حضرت فاطمه س برای بیداری جامعه‌ی اسلامی بکارگیری سلاح عاطفه با گریه‌ی شبانه روزی و دراز مدت بر مصیبت پیامبر ص بود. این اقدام در نشان دادن مظلومیت علی ع و یادآوری بیعت غدیر خم تأثیرگذار بود. این حرکت باعث افشا شدن ماهیت منافقین می‌گردید و ظالم بودن آن‌ها را نشان می‌داد و در نتیجه امکان ایجاد یک جریان برای مقابله با ستمگران بر پایه‌ی فطرت ظلم ناپذیر انسان فراهم آمد.

حضرت فاطمه س تا حدی در این کار، استقامت ورزید که سران خودفروخته و سستِ قبایل و منافقین، احساس خطر نموده و تلاش خود را در مقابله با این حرکت به کار بستند. آنان در ابتدا با بهانه‌های واهی چون سلب آسایش و آرامش فکری به دلیل صدای گریه، سعی در خاموش کردن حضرت فاطمه س نمودند. ولی باز هم آن بانوی مظلوم به گریه‌ی خویش ادامه داد، تا آنکه حضرت علی ع اتاقکی را برای آن حضرت در بیرون از مدینه بنا کرد تا در آن به گریه نشیند (مجلسی، ۱۴۰۳، ج‏43، ص‌181). گریه‌ی پایان ناپذیر فاطمه س از سر نارضایتی به تقدیر الهی و مخالفت با توصیه‌ی پیامبر بر صبر بر مصیبت نبود، زیرا او الگوی صبر و بردباری و برخوردار از مقام عصمت و طهارت بود. به این دلیل گریه‌هایش توجیهی جز گریه بر انحراف امت و مظلومیت خود و همسرش پس از رحلت پیامبر ص ندارد. چنین گریه‌ای، پسندیده‌ی خداست؛ زیرا نامش در شمار بکّاؤون خمسه (گریانان پنجگانه) قرار گرفت[۱] (ابن بابویه، ۱۳۶۲، ج‏1، ص ۲۷۳).

۲. به کارگیری سلاح سخن

حضرت فاطمه س در مبارزه با استبداد زمان و رسواسازی جریان نفاق دست به سلاح سخن در دو حوزه‌ی جمعی و فردی برد.

۱. در حضور جمع: اقدامات ستمگرانه‌ی حاکم زمان در تاراج فدک، حضرت ‌فاطمه س را که چادرنشین حجاب و عفت بود، ناگزیر از به کارگیری سلاح سخن در حضورجمع کرد. ایشان با خطبه‌ها و سخنان خویش درباره‌ی غصب خلافت (مفید، ۱۴۱۳، ص۱۸۳) به صورت غیرمستقیم سعی در رسوا نمودن منافقین داشتند. آن حضرت با غاصب نشان دادن خلیفه و اثبات عدم کفایت او به همگان روشن کرد که او لیاقت خلافت بر مسلمین را ندارد و خطاب به خلیفه فرمود: «یَا أَبَابَکْرٍ ادَّعَیْتَ أَنَّکَ خَلِیفَهُ أَبِی وَ جَلَسْتَ مَجْلِسَهُ؟ وَ أَنَّکَ بَعَثْتَ إِلَى وَکِیلِی فَأَخْرَجْتَهُ مِنْ فَدَکَ وَ قَدْ تَعْلَمُ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص صَدَّقَ بِهَا عَلَیَّ»؛ ای ابابکر ادعا می‌کنی که جانشین پدر من هستی و در جای او نشسته‌ای؟ در حالی که کسی را به سوی وکیل من فرستادی و وکیل مرا از فدک اخراج کردی در حالی که تو می‌دانی که رسول خدا ص فدک را به من بخشیده است (همان).

 ۲. در حضور افراد: حضرت فاطمه س مبارزات خویش را حتی در بستر بیماری نیز ادامه می‌دادند. از همین رو زمانی که زنان به صورت فردی نیز به عیادتش می‌آمدند از فرصت استفاده می‌‌کرد و به افشاگری می‌پرداخت. نمونه‌ای از این ملاقات‌ها گفتگو با عایشه دختر طلحه بود. وی با مشاهده‌ی دیدگان اشکبار حضرت، عرض کرد: پدر و مادرم به فدای تو! چرا گریه می‌کنی؟ حضرت فاطمه س پس از توصیف بار سنگین اندوه فقدان پدر و ابراز دشمنی منافقان با امیرمؤمنان علی  عغاصبان خلافت را به دنائت و خباثت توصیف کرد و مالکیت شرعی و قانونی خود بر فدک را اثبات نمود و انگیزه‌ی خلیفه بر غصب آن را ناشی از کینه‌ معرفی نمود و بازستانی حق خود را به دادگاه عدل الهی در سرای آخرت واگذار کرد و فرمود: «فَإِنِ انْتَزَعَا مِنِّی الْبُلْغَهَ، وَ مَنَعَانِی اللَّمْظَهَ، وَ احْتَسَبْتُهَا یَوْمَ الْحَشْرِ زُلْفَهً، وَ لَیَجِدَنَّهَا آکِلُوهَا سَاعِرَهَ حَمِیمٍ، فِی لَظَى جَحِیمٍ» (طوسی، ۱۴۱۴، ص۲۰۴)؛ پس اگر آن دو نفر (ابوبکر وعمر) فدک را از من گرفتند و مرا از درآمد ناچیز آن بازداشتند، من آن را در روز رستاخیز به حساب خدا خواهم آورد و خورندگان و برندگان تجاوزکار فدک، آن را به زبانه‌های شعله‌ور و سوزان آتش سهمگین دوزخ خواهند یافت.

 

 این‌گونه حضرت زهرا س منافقان و غاصبان را رسوا می‌نمود تا همه‌ی عالم بدانند که این مسیر به غضب الهی و دوزخ منتهی می‌گردد.

۳. سازش ناپذیری

غاصبان خلافت و فدک پس از تحکیم پایه‌های حاکمیت خود و منزوی کردن خاندان نبوت ص با هدف کوچک‌انگاری اقدامات خصمانه‌ی خود از در سازش با حضرت فاطمه س درآمدند و به‌ واسطه‌ی امیرمؤمنان علی ع اجازه‌ی ملاقات با حضرت فاطمه س و طلب حلالیت از او را کردند. اما آن بانوی مقاوم، خط بطلان بر هرگونه سازش با آن حاکمان ستم کشید و اجازه‌ی ملاقات نداد و با اصرار همسرمظلومش، فقط اجازه‌ی ورود به منزل را داد و خود به آنان پشت کرده و نارضایتی‌اش را از سیاست‌های جائرانه‌شان به صراحت ابراز نمود (رک: مجلسی، ج۴۳، ص۱۷۹).

۴.   ابقای پرسش تاریخی

این بانوی مقاوم پس از مبارزات فراوان و ایراد خطبه‌های متعدد و مفتضح کردن غاصبان خلافت و منافقان، دست به اقدامی شگرف زد تا این مبارزه و مقاومتِ در مقابل ظلم در تاریخ ثبت شود وهم چنان مسلمانان آینده با این پرسش مواجه شوند که راز اختفای آرامگاه تنها دختر پیامبرشان چیست؟ به یقین آنان پی‌جوی پاسخ خواهند شد و حقایق تاریخی روشن و درس مقاومت در برابر حاکمان جور جاودانه خواهد گشت. به این دلیل به امام علی ع وصیت کرد تا پس از شهادت جسم طاهرش را شبانه و به دور از دیدگان آن منافقان غاصب و پیروانشان، به خاک سپارد تا آن مجرمان بر او نماز نخوانند (همان).

این اقدام حضرت زهرا س حتی در همان زمان هم اثر خود را گذاشت، چنانچه در تاریخ آمده: «فَضَجَّ النَّاسُ وَ لَامَ‏ بَعْضُهُمْ‏ بَعْضاً، وَ قَالُوا: لَمْ یُخَلِّفْ نَبِیُّکُمْ فِیکُمْ إِلَّا بِنْتاً وَاحِدَهً، تَمُوتُ وَ تُدْفَنُ وَ لَمْ تَحْضُرُوا وَفَاتَهَا وَ لَا دَفْنَهَا وَ لَا الصَّلَاهَ عَلَیْهَا! بَلْ وَ لَمْ تَعْرِفُوا قَبْرَهَا!»؛ مردم گریستند و یکدیگر را ملامت کردند. با هم می‌گفتند: پیامبر تنها یک دختر از خود باقی گذاشت، او از دنیا رفت و به خاک سپرده شد، و شما نه در مرگ و نه در نماز و نه در دفنش حاضر بودید، حتی قبر او را نمی‌شناسید (طبری، ۱۴۱۳، ص۱۳۷).

این اقدام حضرت زهرا س آن‌قدر بر مردم زمان ایشان گران آمد که عُمَر با هدف یافتن قبر آن بانوی ستمدیده، آهنگ نبش قبور کرد تا صحابیان بر جسد نورانی‌اش نماز گزارند. اما امیرالمؤمنین ع مانع از این کار شدند(رک: استقامت تاریخی حضرت زهرا س masjed.ir/af/).

جمع بندی: حضرت فاطمه س با به کارگیری سلاح‌های عاطفه، سخن، سازش ناپذیری و ابقای پرسشی چهره‌ی نفاق را رسوا ساخت و مقاومت در برابر حاکمیت ستم را نظام‌سازی کرد. نظر به عصمت فاطمی، نظام مقاومتی‌اش بهترین الگوی مبارزه با ابر قدرت‌ها، زورمداران منافق در همه‌ی ادوار و جوامع است.

منابع:

*قرآن کریم

۱.        طبرى آملى صغیر، محمد بن جریر بن رستم؛ دلائل الإمامه، قم، بی‌نا، 1413ق.

۲.        مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى؛ بحار الأنوار، بیروت، بی‌نا، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق.

۳.        ابن بابویه، محمد بن على؛ الخصال، قم، بی‌نا، 1362.

۴.        کلینى، محمد بن یعقوب؛ کافی، قم، بی‌نا، ‏1429ق.

۵.        کوفى، فرات بن ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی، تهران، بی‌نا، 1410 ق.

۶.        طوسى، محمد بن الحسن؛ الأمالی، قم، بی‌نا، 1414ق.

۷.        مفید، محمد بن محمد؛ الإختصاص، قم، بی‌نا،  1413 ق.

۸.        استقامت تاریخی حضرت زهرا س masjed.ir/af/