نرگس و زهرا حسینی
مقدمه
داشتنِ حریم خصوصی یکی از حقوق اولیه و بنیادین انسان به شمار می‌رود. این معنا که برای برخورداری از چنین حقی نیاز به هیچ دلیل و توجیهی نیست. قلمرویی از زندگی هر فرد که آن فرد نوعاً و عرفاً یا با اعلان قبلی، انتظار دارد دیگران بدون رضایت وی به اطلاعات راجع به آن قلمرو دسترسی نداشته باشند یا به آن قلمرو وارد نشوند یا به آن نگاه نکنند یا به هر صورت دیگری وی را در آن قلمرو مورد تعرض قرار ندهند؛ حریم خلوت، حریم اطلاعات و ارتباطات، حریم جنسی وحریم شخصیت از مصادیق آن است (احمدلو، ۱۳۹۲، ص۲۹). حفظ حریم خصوصی وابسته به فرهنگ، نظام اجتماعی و… است. در واقع همان‌گونه که در حفظ حریم واقعی از عوامل متعددی مانند شرع، عرف، سطح تحصیلات و… ناشی می‌شود، فضای مجازی نیز از همین عوامل تأثیر می‌پذیرد چون فضای مجازی جدای از فضای واقعی نیست. در این گفتار به آسیب‌های ناشی از نقض حریم خصوصی مخصوصا برای بانوان اشاره می‌شود:
۱. عدم آگاهی کاربران از حریم شخصی و مشخص نکردن محدوده‌ی آن در فضای مجازی: فضای مجازی، به عنوان فضای دومی از زندگی واقعی است که مانند فضای واقعی، نیازمند داشتن حریم و محدوده است. بنابراین اهمیت حفظ حریم خصوصی در این فضا اگر بیشتر از فضای واقعی نباشد قطعاً کمتر نخواهد بود. دین مقدس اسلام به آزادی توجه ویژه‌ای دارد اما آزادی مطلق امکان پذیر نیست. انسانی که در اجتماع زندگی می‌کند نمی‌تواند کاملاً آزاد باشد. چون همه‌ی افراد حق آزادی و زندگی دارند. برای آزادی یک فرد نمی‌توان حقوق دیگران را نادیده گرفت (حیدری، ۱۳۷۸، ص۴۵).
۲. اعتماد بی‌جا یا خلأ عاطفی عامل اصلی بسیاری از لغزش‌ها در فضای مجازی: نخستین عامل در زمینه‌سازی بسیاری از فریفتن‌ها، اغفال‌ها و مشکلات، ناشی از اعتماد بی‌جاست. این موضوع در کنار نداشتن سواد رسانه‌ای باعث می‌شود افراد با صدمات جدی و عمیق در این فضا روبه‌رو شوند. هر چه در عرصه‌ی فراگیری سواد رسانه‌ای تلاش شود به همان میزان روزنه‌های اغفال، فریب‌خوردگی و لغزش در فضای مجازی یا شبکه‌های اجتماعی کاهش می‌یابد. همچنین از نیازهای ضروری دختران و زنان جوان، بهره‌مندی عاطفی در محیط خانواده می‌باشد که اگر نیاز عاطفی آن‌ها رفع نشود، کمبود محبت پیدا می‌شود و این بسیار خطرناک است چنین شخصی اگر در جامعه باشد دست به هرگونه عملی می‌زند و اگر نباشد آدم دل‌مرده‌ای بیش نیست (حیدری، ۱۳۷۸، ص۱۲و۱۳).
۳. خشونت اینترنتی علیه زنان در فضای مجازی: خشونت اینترنتی یا خشونت در فضای مجازی علیه زنان پدیده‌ی شناخته‌شده‌ای است. خشونت علیه زنان در فضای مجازی، عبارت است از هرگونه عملی که منجر به وارد آمدن زیان‌های حقوقی، مالی، فیزیکی، روانی و تحدید آزادی فردی شود. هرچند هنوز آمار دقیقی از حجم خشونت‌ها علیه زنان در شبکه‌های مجازی وجود ندارد، اما در گستردگی آن نمی‌توان تردید کرد. نگاه کوچکی به خبرها نشان می‌دهد کم نیستند مواردی شامل باج‌خواهی و تهدید به بی‌آبرویی با انتشار عکس و اطلاعات شخصی، ردیابی و آزار مداوم، متلک‌گویی، درخواست رابطه‌ی جنسی و اجبار به برقراری رابطه، کلاهبرداری و بسیاری از مصادیق دیگری که همه‌ی آن‌ها تحت عنوان «خشونت آنلاین»، «خشونت اینترنتی» یا «خشونت سفید» شناخته می‌شوند. معمولاً اثراتی که هر نوع خشونت بر روان انسان‌ها می‌گذارد، بیشتر از دیگر اثرات سوء آن است؛ چرا که، فرد وقتی به آن تهدید فکر می‌کند، فشار بیشتری به او وارد می‌شود تا وقتی که با آن تهدید رو به رو می‌شود (ر.ک: فتاحیان، ۱۳۹۶و شادمانی، ۱۳۹۴).
۴. حیا زدایی و انحرافات اخلاقی: رقابت دختران دربه‌روز رسانی آلبوم‌های شخصی شان از عکسهای متنوع و نیمه برهنه، شبکه‌های اجتماعی به ویژه فیس‌بوک را به محلی برای تبلیغ مدهای خیابانی و آرایش‌های جدید تبدیل کرده است که با توجه به عادی شدن این امر در میان زنان و دختران، دیگر بحث چندانی از شرم وحیا به میان نمی‌آید حتی کاربران با کمال افتخار از تیپ و وضعیت ظاهری خود حرف می‌زنند و عکسهای نیمه عریان خود را با دیگر کاربران به اشتراک می‌گذارند.
۵. اختلال در روابط خانوادگی: امروزه اینترنت جایگاه ویژه‌ای در زندگی خانواده‌ها پیدا کرده‌است. حضور این رسانه ارتباطات خانوادگی را دستخوش تغییر نموده است. استفاده از اینترنت فعالیتی زمان بر است که از یک طرف مدت تعامل افراد خانواده با یکدیگر را کاهش می‌دهد و از طرف دیگر کشمکش‌های جدیدی را در خانواده ایجاد می‌کند. اگر نوجوان در پیوندهای عاطفی و درک متقابل، احساس تنهایی، افسردگی و بی‌تفاوتی نماید و برای جبران آن به یک دوست، سرگرمی خاص و… روی آورد. اینترنت مناسب‌ترین محل برای این مقصود است (ر.ک: حفیظی، بی‌تا).
نتیجه
فناوری‌های نوین ارتباطی، گرچه برای گروه‌های مختلف افراد به خصوص زنان فرصت‌های تازه‌ای را ایجاد کرده است، اما در کنار این فرصت‌ها، از تهدیدها وآسیب‌های تعامل در فضای مجازی برای کاربران به خصوص زنان، نباید غافل بود. حریم خصوصی در اسلام از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و دین و ایمان و معارف دینی راهکارهای خوبی دارند که بهترین، کوتاه‌ترین و سریع‌ترین روش‌های مقابله با آسیب های اجتماعی است.
برای حفظ حریم خصوصی و حضور ایمن و فعال در فضای مجازی راه‌کارهایی به شرح زیر ارائه می‌شود:
– تقویت عقاید و باورهای دینی و مراعات حدود شرعی در فضای مجازی و غیر آن
– فرهنگ‌سازی استفاده‌ی بهینه و درست از امکانات فضای مجازی
– تولید و توسعه‌ی تولیدات فرهنگی دینی متناسب با فضای مجازی
– آگاه نمودن زنان و دادن آموزش‌های لازم به آنان، برای حضور در اینترنت و هشدار نسبت به آسیب‌های جانبی آن.
منابع
۱. حیدری، معصومه، آداب رفتار با دختران، کاشان، محتشم، ۱۳۷۸.
۲. حرعاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث، ۱۴۱۴.
۳. حفیظی، نفیسه، تأثیر فضای مجازی برسبک زندگی جوانان، بی‌جا، بی‌تا.
۴. شادمانی، مهدیه، واکاوی چالش‌های زنان در فضای سایبری، مجله صیانت ازحقوق زنان، ش۲۰، ۱۳۹۴.
۵. فتاحیان، مریم، بررسی علل جهانی افزایش خشونت سایبری علیه زنان، مجله قانون یار، ش ۳، ۱۳۹۶.
۶. مرشدی زاده، علی، ظرفیت‌های فراروی جهان اسلام در فضای مجازی، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ۱۳۹۲.
۷. معین الاسلام، مریم وطیبی، ناهید، روان شناسی زن در نهج البلاغه ، قم، عطر سعادت، ۱۳۸۰.
