ابعاد سیره ی تبلیغی و نقش پیام رسانی حضرت زینب (سلام الله علیها)/عرب کرمانی
زندگی و شهادت امام حسین (علیه السّلام)، حماسه و انقلابی است که در تاریخ (به ویژه تاریخ اسلام) تأثیرات شگرفی بر فرهنگ مردم گذاشته است. تا کنون مطالعات زیادی در این زمینه صورت گرفته و فضلا و نویسندگان، با نگرش های تاریخی، ادبی، دینی، جامعه شناسی، فرهنگی، کلامی، خطابی و بلاغی به این رویداد بزرگ پرداخته و هر یک از زاویه دید خود، آن را مورد بحث قرار داده اند.
چرا زینب؟ این پرسشی است در درک سیره ی تبلیغی حضرت زینب (سلام الله علیها) و شناخت نقش ایشان در مقولاتی چون: دفاع از اسلام اصیل و رسوا کردن اسلام دروغین اموی، آگاهی بخشی به جامعه ی اسلامی، پرده برداشتن از ظلم و ستم امویان، احیای خاطره ی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و امام علی (علیه السّلام) در اذهان مردم، امر به معروف و نهی از منکر و کوشش برای ایجاد اصلاح در امّت پیامبر تجلّی نموده است. به راستی چرا تاریخ چنین رقم زد تا زینب، پیام رسان حرکت بزرگ امام حسین (علیه السّلام) باشد؟
آیا عواملی چون: بیماری امام سجّاد (علیه السّلام)، شهادت خاندان پیامبر، سرپرستی کودکان و زنان اسیر و دوری آنان از مدینه دست به دست هم نداد تا عاقله زنی چون زینب (سلام الله علیها) واجد مسؤولیت عظیمی شود؟ آیا پس از امام حسین (علیه السّلام) شخصیتی دیگر، همپایه و همسان زینب نبود تا این رسالت را بر عهده گیرد؟
به نظر می رسد همه ی رویدادها دست به دست هم داد تا قهرمان کربلا، رسالت جدیدی را از عصر عاشورا به بعد آغاز کند. دکتر علی شریعتی از قیام امام حسین با نام «انقلاب» یاد می کند. انقلابی که آن حضرت با آگاهی کامل و با نیمه تمام رها کردن اعمال و مناسک حجّ واجب و تبدیل آن به عمره مفرده و رفتن به کربلا آغاز کرد. انقلابی برای احیا ارزش های پایمال شده توسّط حاکمان اموی. هر انقلاب دو چهره دارد: چهره ی اوّل خون و چهره ی دوم پیام … و رسالت پیام عاشورا بر دوش های ظریف یک زن است. رسالت زینب استوارتر و سنگین تر از رسالت برادر است. زینب، دخترِ پرورش یافته ی علی (علیه السّلام) و شیر زنی است که در کنار پدر و برادرانش، جوانمردی آموخته و بلاغت و شیوایی سخن را از پدر به ارث برده است.
زینب (سلام الله علیها) دو خطبه ی اصلی، یکی در کوفه و دیگری در شام (مجلس یزید) ایراد نمود که دو خطبه از حیث مضمون و محتوا متفاوتند. ایشان بعد از استقرار در مدینه، مردم را در مناسبت های مختلف مخاطب قرار می داد و ستم یزید و عبیدالله بن زیاد و همدستانش را در حقّ اهل بیت پیامبر فاش می ساخت. نحوه ی بیان ایشان در اعماق وجود مردم تأثیر گذاشت و مردم را نسبت به ظلم و فساد خاندان اموی آگاه کرد. چنان چه از هراس این ماجرا یزید به عمرو بن سعید، والی مدینه، دستور داد که زینب غیر از مکّه و مدینه می تواند در هر جایی از زمین اقامت کند که ایشان مصر را انتخاب نمود.
نکات ظریف در دعوت و سیره ی تبلیغی حضرت زینب در خطبه ها و سخنان:
۱ـ خطبه ها را با مدح و ثنای پروردگار آغاز می نمود که خطبه ی کوفه ی ایشان شباهت های عجیبی به خطبه های امام علی (علیه السّلام) در نهج البلاغه دارد.
۲ـ اشاره به پیوستگی و تسلسل هدایت، پس از رحلت پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و سپس به امام حسن (علیه السّلام) و بعد به امام حسین (علیه السّلام).
۳ـ استناد به آیات قرآن، احادیث پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و حضرت علی (علیه السّلام) و این که غصب حقّ رهبری توسّط امویان صورت گرفته است.
وقتی کاروان اسرا به دستور ابن زیاد از کوفه عبور داده می شد تا حسّ حقارت کاروان را در مردم ایجاد کند، خطبه ی آن حضرت اهداف ابن زیاد را معکوس کرد، تا آن جا که او کار را نیمه تمام گذاشته، دستور می دهد کاروان را سریع تر بیرون ببرند. هم چنین در خطبه ی شام و در مجلس یزید زینب کبری (سلام الله علیها)، یزید را مستقیم مورد خطاب قرار می دهد و تصویری از نبرد حقّ و باطل و رویارویی خاندان پیامبر (علیهم السّلام) با خاندان اموی ارایه می دهد.
سیره ی تبلیغی حضرت از حیث روحی و روانی نیز تأثیرگذار و از لحاظ تاریخی، گویای حقایق مهمّی است؛ از جمله این که اوّلین مجلس عزاداری برای شهدا را خود حضرت برقرار کرد و نیز دستور داد تا کجاوه ها را سیاه پوش کنند.
و آن شاعر ایرانی، به درستی گفته است که: “کربلا در کربلا می ماند، اگر زینب نبود”. اگر جهاد امام حسین (علیه السّلام) خوب جنگیدن بود، جهاد خواهرش هم خوب تبلیغ کردن بوده است. رسالت زینب دشوار و سنگین، و پیامی است به همه ی انسان هایی که بر مرگ حسین (علیه السّلام) می گریند و بر آستانِ حسین (علیه السّلام) سر خضوع فرود می آورند.
پی نوشت:
۱- علی شریعتی، حسین وارث آدم، زن، شیعه.
۲- حسن الهی، عقیله ی بنی هاشم، ص ۱۲۴.
