دکتر فاطمه معدلی
چهاردهم نوامبر(۲۳ آبان‌ماه)، سالگرد تولد «فردریک بانتینگ» کاشف انسولین است. این روز اوّلین بار در سال ۱۹۹۱با همکاری بنیاد بین‌المللی(IDF) و سازمان جهانی بهداشت(WHO) به عنوان روز جهانی دیابت نام‌گذاری شده است. هدف از نام‌گذاری چنین روزی افزایش آگاهی عمومی درباره‌ی علل، عوارض، پیشگیری و درمان این پدیده‌ی روزافزون است.
مجمع عمومی سازمان ملل در۲۰ دسامبر ۲۰۰۶ با تصویب قطعنامه‌ی برجسته و منحصر به فرد، دیابت را «یک بیماری مزمن و ناتوان کننده با هزینه‌های هنگفت» معرّفی کرد که خانواده‌ها، دولت‌ها و کلّ جهان با آن مواجه است.
بنابر اعلام انجمن دیابت ایران، در حال حاضر، حدود ۳۰۰ میلیون نفر در جهان مبتلا به دیابت هستند. رشد فزاینده‌ی این بیماری علّت روش ناصحیح زندگی کنونی و کم تحرّکی و ماشینی شدن زندگی است.
دیابت قندی از گروهی از اختلالات متابولیک تشکیل شده است که شاخصه‌ی مشترک همه‌ی آن‌ها قند خون بالاست. اهمیت پیشگیری و درمان دیابت قندی را زمانی بیشتر متوجه می‌شویم که بدانیم علت اصلی بیماری مرحله‌ی انتهایی کلیه، قطع عضو اندام تحتانی بدون ضربه در تصادف و حوادث و کوری بالغین، دیابت شیرین می‌باشد.
از جمله علل ایجاد کننده‌ی دیابت می‌توان نقایص ژنتیکی، مقاومت به انسولین (هورمون اصلی تنظیم کننده‌ی قند خون که توسط غده‌ی پانکراس یا لوزالمعده ترشح می‌شود)، حاملگی (دیابت بارداری) و بعضی از انواع داروها (از جمله کورتون) می‌باشد.
تشخیص و انواع دیابت قندی
دیابت قندی با قند خون ناشتای بالاتر از تعریف می‌شود که نسبت به سایر معیارهای تشخیص دیابت از لحاظ علم پزشکی، در بین عامه‌ی مردم مشهورتر است. این بیماری براساس عامل ایجاد کننده‌ی آن شامل ۲ نوع اساسی است: دیابت شیرین نوع ۱ که قبل از ۳۰سالگی علایم خود را بروز می‌دهد و افراد مبتلا به این نوع دیابت معمولاً لاغر و نحیف می‌باشند. دیابت شیرین نوع۲ که معمولاً بعد از ۳۰سالگی علایم خود را نشان می‌دهد و افراد مبتلا اکثراً چاق می‌باشند و چاقی آن‌ها از نوع شکمی می‌باشد. تمام افراد بالاتر از ۴۵ سال و نیز جوانانی که دارای عوامل خطرساز برای دیابت قندی هستند هر ۳ سال یک بار با انجام آزمایش قند خون ناشتا باید مورد غربالگری از نظر ابتلا به این بیماری قرار بگیرند.
عوامل خطرساز برای ابتلا به دیابت
سابقه‌ی فامیلی دیابت، چاقی، فشار خون بالا، چربی خون بالا، سابقه‌ی دیابت حاملگی، سابقه‌ی بیماری عروقی، عادت به بی‌تحرکی و… از عوامل و فاکتورهای خطرساز برای ابتلا به دیابت قندی هستند.
علایم بالینی دیابت
از جمله علایم بالینی دیابت می‌توان از پُرخوری، پُرنوشی، پُر ادراری، کاهش وزن، خستگی، ضعف، تیرگی دید، عفونت‌های سطحی و مکرر و ترمیم ضعیف زخم نام برد.
عوارض حاد دیابت
شامل ۲ بیماری مهم است:
۱ـ کتواسیدوز دیابتی که در قند خون بالاتر از رخ داده و با علایم تهوع، استفراغ، دردهای شکمی و در نهایت کُما خود را نشان می‌دهد.
۲ـ حالت‌هایپراسمولار غیر کتوتیک که در قند خون بالاتر از رخ می‌دهند و با علایم پرادراری، کاهش وزن، کاهش اشتها و گیجی و در نهایت کُما خود را نشان می‌دهد. هر دوی این عوارض نیازمند بستری فوری در بیمارستان و شروع هر چه سریع تر اقدامات درمانی لازم جهت کاهش قند خون می‌باشند.
عوارض مزمن دیابت
گروه دیگری از عوارض دیابت قندی، عوارض مزمن هستند که شامل طیف وسیعی از بیماری‌ها از جمله درگیری عروق کوچک و ایجاد عوارض چشمی، درگیری اعصاب حسی و حرکتی، ایجاد عوارض کلیوی و درگیری عروق بزرگ و ایجاد بیماری عروق قلبی، عروق مغزی و عروق محیطی و درگیری‌های غیر عروقی با ایجاد بیماری‌های گوارشی ادراری تناسلی، اختلالات جنسی، درگیری‌های پوستی، عوارض درگیر کننده اندام تحتانی، عوارض عفونی و… می‌باشد.
همه‌ی این عوارض لزوم آگاهی هر چه بیشتر در مورد این بیماری و راه‌های پیشگیری و درمان آن را برای ما بیش از پیش روشن می‌سازد.
توصیه‌های تغذیه‌ای در بزرگسالان مبتلا به دیابت قندی
توصیه و تأکید به مصرف کلسترول کم‌تر در رژیم غذایی، خوردن ماهی دو مرتبه یا بیشتر در هفته، مصرف غذاهای حاوی فیبر (میوه‌جات و سبزیجات) بعد از وعده‌های غذایی از توصیه‌های لازم در افراد مبتلا به دیابت قندی است. در رژیم غذایی این بیماران کربوهیدرات پایین و پروتئین بالا توصیه نمی‌شود.
راهنمایی‌های لازم در مورد مراقبت‌های پزشکی در بیماران دیابتی
اندازه‌گیری قندخون به دفعات توسط خودِ بیمار، درمان طبی تغذیه‌ای و آموزش آن به بیمار، معاینه‌ی چشم به صورت سالیانه، معاینه‌ی پاها توسط پزشک و خود بیمار، غربالگری از نظر ایجاد عوارض کلیوی با انجام آزمایش بررسی فشارخون بیماران هر ۳ ماه یک بار، بررسی و اندازه‌گیری چربی خون به طور سالیانه، تجویز آسپرین در بسیاری از مبتلایان به دیابت و واکسیناسیون بر علیه آنفولانزا از راهنمایی‌ها و توصیه‌های لازم در بیماران مبتلا به دیابت قندی است.
درمان
درمان مطلوب دیابت فقط منحصر به تصحیح گلوکز پلاسما نیست. مراقبت‌های جامع دیابت باید شامل تعیین و درمان عوارض خاص دیابت و اصلاح عوامل خطرساز بیماری‌های مرتبط با آن می‌باشد.
افراد مبتلا به دیابت نوع۱ از همان ابتدای تشخیص و شروع درمان نیاز به انسولین درمانی دارند در حالی که افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ با توجه به میزان قند خون ناشتا می‌توانند با تشخیص پزشک معالج از تغذیه درمانی طبی، کاهش وزن (با رژیم مناسب)، ورزش و افزایش فعالیت‌های فیزیکی به تنهایی و یا همراه با داروهای خوراکی کاهنده‌ی قند خون، انسولین درمانی و یا ترکیبی از هر دو استفاده کنند.
پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله): «خود را مداوا کنید، چه خداوند هیچ دردی را فرو نفرستاد مگر این که برای آن، شفایی هم نازل کرد». (شیخ طبرسی، ۱۷۹/۲،ح۲۴۶۰)
پی‌نوشت:
کلیات گفته شده در مورد بیماری دیابت از کتاب مرجع درسنامه‌ی طب داخلی هاریسون مبحث غدد و متابولیسم که یکی از کتب معتبر و رفرانس در علوم پزشکی است، می‌باشد. با توجه به وجود اصطلاحات فراوان علمی و عدم آشنایی بسیاری از مخاطبان با این واژه‌ها نویسنده سعی کرده است از چندین ترجمه‌ی متفاوت استفاده نماید و در این میان نیز سعی در معادل‌سازی، تلخیص و آسان‌سازی جملات و عبارات نموده است تا فهم و درک آن برای مخاطب عام که با واژگان تخصصی پزشکی آشنا نیست تا حدودی امکان‌پذیر باشد.
منبع:
۱ـ شیخ طبرسی، مکارم‌الاخلاق، مترجم: ابراهیم میرباقری، تهران، بی‌نا، ۱۳۸۲.
