فاطمه اکبری
آیا شما یک نویسنده‌اید؟ پاسخ شما به این پرسش احتمالاً بله است؛ چرا که هر فرد تحصیلکرده‌ای در دوره‌ی کنونی به نوعی با مسأله‌ی نوشتن درگیر است. اگرچه برخی، نویسندگی را یک کار ذوقی می‌دانند، امّا نوشتن از نوع آفرینش یک اثر علمی، تنها به ذوق بستگی ندارد، بلکه بیشتر به پشتوانه‌ی دانشی شما نیازمند است. بنابراین می‌توان گفت در دوره‌ی معاصر اکثر تحصیلکردگان بنابر ضرورت رشته‌ی تحصیلی خود و یا به دلایل شغلی، نیازمند نوشتن هستند؛ پس وقتی شما یک اثر هدفمند را می‌نویسید، شما هم یک نویسنده‌اید.
نویسندگی قالب‌ها و شکل‌های مختلفی دارد؛ از انشای مدرسه‌ای و خاطرات زندگی روزمرّه و سفرنامه گرفته تا مقالات علمی- پژوهشی دانشگاهی و تحصیلی و مقالات روزنامه‌ای؛ که البته تولید یک کتاب علمی یا خلق یک اثر هنری مانند داستان‌های کوتاه و بلند اوج آن به شمار می‌رود.
اگر در ابتدای راه هستید و می‌خواهید در یکی از نمونه‌های یاد شده قلم بزنید، باید دو نکته‌ی ابتدایی را به یاد بسپارید:
۱- برای نوشتن پیش از هر چیز به مطالعه نیاز دارید. خواندن و خواندن و خواندن… تا آن‌جا که در مسأله ی مورد نظرتان تا حدّ امکان صاحب نظر محسوب شوید. برخی فکر می‌کنند که برای نوشتن تنها به قلم و کاغذ احتیاج دارند، در حالی که پیش از نوشتن باید حرفهای نو و اندیشه‌های تازه‌ای داشته باشیم.
۲- زمان‌هایی را برای نوشتن اختصاص دهید. حدّاقل روزی نیم یا یک ساعت روی نوشته‌ی خود کار کنید. البته اگر نویسنده‌ی حرفهای باشد، در هر شرایطی میتوانید تحقیق و مطالعه کنید، یا بنویسید.
در ادامه برآنیم تا چند نکته‌ی کلیدی را درباره‌ی مقاله‌نویسی بیان کنیم؛ شاید راه‌گشای کارهای بعدی شما باشد.
الف) فیش برداری
به هنگام مطالعه، نکته های به درد بخور را روی یک فیش تحقیقی یادداشت کنید. فیش‌برداری اگرچه وقت زیادی از یک نویسنده می‌گیرد، امّا کاری جدّی است و قطعاً بدون آن نمی‌توان یک مقاله‌ی علمی تولید کرد.
در فیش‌نویسی رعایت چند نکته الزامی است :
۱- هر نکته را روی یک برگه بنویسید و از ادغام مطالب در یک فیش خودداری کنید.
۲- اندازه ی فیش را بنابر نوع کار خود انتخاب کنید؛ مثلاً کاری را که لازمه‌ی آن توضیحات فراوان است روی فیش‌های نصف A۴ بنویسید و برای تحقیق‌های معمولی از برگه‌ی یک چهارم A۴ استفاده کنید. اگر حجم مطالب شما خیلی کمتر است، مثلاً معنی واژه‌هایی را می‌خواهید پیدا کنید، میتوانید یک چهارم کاغذ خود را باز هم نصف کنید.
۳- مشخّصات کامل کتابی را که از روی آن نکته‌برداری می‌کنید پشت فیش‌ها بنویسید. زیرا اگر نشانی مطلب را نداشته باشید، نمی‌توانید از آن مطلب در نگارش خود استفاده کنید. چه بسا وقتی کتابی را به کتابخانه پس دادید به علّت گردش کتاب بین اعضا، دیگر آن را نتوانید به دست بیاورید و مجبور شوید از یافته‌های خود صرف‌نظر کنید.
۴- اگر مطلبی را عیناً از روی کتاب یا منبع دیگری می‌نویسید، داخل فیش هم آن را در «گیومه» بگذارید که معلوم باشد نقل قول مستقیم است و اگر مطلب را خلاصه یا نقل به مضمون کرده‌اید، گیومه لازم ندارید.
۵- به نظرهای شخصی خود و مطالبی که به ذهنتان خطور می‌کند اهمّیت بدهید. همین کشف‌ها یا جرّقه‌های ذهنی است که بعدها قسمت‌های ارزشمند آثار نوشتنی شما می‌شود. پس هرچه را در حین مطالعه یا تفکّر به ذهنتان رسید روی یک فیش بنویسید و عنوان آن را «برداشت شخصی من» بگذارید؛ به جای آدرس پشت فیش نیز اسم خود را بنویسید. سعی کنید این فیش‌های طلایی را با رنگی متفاوت بنویسید.
۶- فیش‌های خود را شماره‌گذاری کنید تا از مفقود شدن آن‌ها جلوگیری کرده باشید.
ب) دسته‌بندی مطالب و نگارش طرح
وقتی کار فیش‌برداری تمام شد، یعنی مطمئن شدید هرچه را لازم بوده مطالعه و نکته‌های مفید آن را یادداشت کرده‌اید، فیش‌های خود را بر اساس عنوان‌های فرعی آن‌ها موضوع‌بندی کنید، سپس آن‌ها را روی میز کار خود به ترتیب منطقی بچینید تا در ذهن شما شکلی منظّم از کارتان ترسیم شود.
حالا قلم را بردارید و روی یک کاغذ بزرگ، طرح اوّلیه‌ی کار خود را ترسیم کنید. این طرح شامل مقدّمه، بخش‌های اصلی کار و تقسیم هر بخش به فصل‌ها و عنوان‌های زیرمجموعه‌ی آن می‌شود. این طرح اوّلیه می‌تواند فهرست نهایی کار شما باشد.
ج) پیش‌نویس اوّلیه
حالا به طور خلاصه نمودار کار خود را روی کاغذ بنویسید؛ یعنی خلاصه‌ای از کاری را که قرار است انجام گیرد تهیه کنید تا شکل کلِّی کار بهتر در ذهن شما نقش ببندد.
در این خلاصه سلسله مراتب نگارش و نتیجه‌گیری‌ها را حتماً بیاورید و در مورد جزئیات و کلّیات مطالب به ذهن خود نقبی بزنید. این خلاصه‌ی یکی دو صفحه‌ای راه‌گشای هر نویسنده‌ای است چرا که دارایی ذهنی‌اش را پیش چشم او به نمایش می‌گذارد.
د) نگارش و گسترش
حالا میبینید که آن‌چه در ذهن دارید روی کاغذ نقش بسته است و شما میتوانید نگارش مقاله‌ی خود را بدون هیچ واهمه‌ای آغاز کنید. یکییکی بخش‌ها، فصل‌ها، بندها و جملات خود را بنویسید. در حین کار به طرح خود پای‌بند باشید؛ اما اگر لازم بود، میتوانید آن را اصلاح کنید. خلاصه‌ی اوّلیه‌ی خود را گسترش دهید تا به اندازهی کفایت برسد.
به هنگام نوشتن وسواس نداشته باشید. برای بهتر شدن نوشته تان میتوانید به مقالات نویسندگی شماره‌های پیشین شمیم نرجس مراجعه کنید. ضمناً سعی کنید موقع نوشتن نکته‌هایی که گفته شد را در نظر داشته باشید، امّا از آن‌هایی نباشید که بعد از هر بند برمی‌گردند و کلّ نوشته را از نو می‌خوانند. این مرحله‌ی بعدی کار است، یعنی وقتی همه‌ی کار را تمام کردید، فرصت کافی خواهید داشت تا آن را تصحیح و پیرایش کنید.
