نسیم رحمت / فاطمه دربان مقامی
ماه رمضان برای کسانی که در این ضیافت الهی شرکت میکنند و به تزکیه و تهذیب نفس میپردازند و خود را مشمول پاداش و برکات مضاعف این ماه قرار میدهند ماه مبارک و با برکتی است. ابزاردستیابی به رحمتالهی در همهی ماهها به طور عام و در شب قدر بهطور خاص فراهم است؛گوشهای از نمودهای رحمت عامّه وخاصّهی الهی را در ماه مبارک رمضان مرور میکنیم:
۱. رحمت عامّهی الهی
الف. نفسکشیدن به منزلهی تسبیح
قال الرضاعلیه السلام عن النبیصلی الله علیه و آله و سلم: «هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَى ضِیَافَهِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَهِ اللَّهِ أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَهٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ».
امام رضاعلیه السلام از قول پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: رمضان ماهی است که در آن به مهمانی خدا دعوت شدهاید و از شایستگان کرامت الهی قراردادهشدهاید. نفسهایتان در این ماه تسبیح است، خوابتان در آن عبادت، اعمالتان در آن پذیرفته و دعایتان در آن مورد اجابتاست. (شیخ صدوق، ۱۳۸۰، ص۵۹۷)
ب. خوابیدن به منزلهی عبادت
قال رسول اللهصلی الله علیه و آله و سلم :
«نَومُ الصّائِمِ عِبادَهٌ و نَفَسُهُ تَسبیحٌ» خواب روزهدار عبادت و نفس او تسبیح است. (مجلسی،۱۳۶۶، ج۹۶، ص۲۵۸)
قال ابوالحسن الاوّلعلیه السلام: «قیلوا فإن اللّه یطعم الصائم و یسقیه فی منامه»؛ امامکاظمعلیه السلام فرمود: خواب قیلوله کنید، زیرا که خدای عزّوجل روزهدار را در حال خوابش اطعام و سقایت میکند. (شیخ صدوق، ۱۳۶۹، ج۲، حدیث ۱۷۸۲)
ج. پذیرش اعمال نیک
پیامبر خداصلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
کسی که در ماه رمضان، یکی از کارهای نیک را انجامدهد همچون کسی است که هفتاد واجب از واجبات خدا را انجامدادهاست و هر کس در این ماه، واجبی از واجبات خدا را انجامدهد همچون کسی است که هفتاد واجب از واجبات خدای تعالی را در ماههای دیگر انجامدادهاست. (شیخ مفید،۱۴۱۰، ص۳۴۱)
در جای دیگر از پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم روایت شده: با تشنگی و گرسنگی با نفسهایتان مبارزه کنید؛ همانا پاداش این کار همانند پاداش مبارزه در راه خداست و عملی دوست داشتنیتر از گرسنگی و تشنگی در نزد خدا نیست. (رک. ملکی تبریزی، ۱۳۷۶، ص۱۹۴)
د. افزایش پاداش اعمال
از برکات ماه رمضان و عنایات خاص خداوند در این ماه افزایش پاداش اعمال مؤمنین است چنانچه در سخن گهربار معصومین آمدهاست. رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
در ماه رمضان به امّت من پنج چیز دادهشده که به امّت هیچ پیامبری قبل از من دادهنشدهاست. هر وقت شب اوّل ماه رمضان آید خدای بلند مرتبه به آنان نگاهمیکند و هر کس که خدا به او نگاه کرد، دیگر او را عذاب نمیکند. وقتی موقع عصر بوی دهانشان تغییر میکند برای خدا این بو از مشک خوشبوتر است، همانا فرشتگان شبانهروز برایشان استغفار میکنند. همانا خدای عزّتمند به بهشت خود دستور میفرماید که برای بندگان من طلب آمرزش کن و خود را برای آنان بیارای تا سختیها و ناگواریهای دنیا را فراموشکنند و از بهشت من و کرامت من برخوردارگردند. هر وقت شب آخر ماه میشود خدا آنان را میبخشد. مردی گفت: ای رسول خدا، در شب قدر میبخشد؟ فرمود: آیا نمیبینی وقتی کارگران از کار فارغ شدند مزدشان دادهمیشود؟ (شیخ صدوق، ۱۳۸۴، ص۲۴۸)
ه. تلاوت قرآن
تلاوت قرآن در تمام اوقات ثواب فراوان دارد ولی چون نزول قرآن در ماه رمضان، ماه فضیلت و بهار قرآن واقعشده، از اجر و ثواب ویژهای برخوردار است که اینها افزایش پاداش اعمال را میرساند.
۲. رحمت خاصه و نمودهای آن در ماه رمضان
شب قدر
نبیاکرمصلی الله علیه و آله و سلم بعد از حمد و ثنای خداوند در قسمتی از خطبهی آخر ماه شعبان چنین فرمودند: «ایها الناس انه قد اضلکم شهر فیه لیله خیر من الف شهر و هو شهر رمضان» ای مردم! ماهی بر شما سایه افکند که در این ماه شبی است که احیاء آن بهتر از هزار ماه میباشد و آن ماه رمضان است و نیز فرمودند: هر کس در شب قدر از روی ایمان و ذخیرهگشتن عمل در درگاه خدا نماز بگذارد خداوند گناهان پیشین او را میآمرزد. (شیخ طوسی، ۱۳۸۰، ج۱، ص۳۲۲)
امّا اینکه چرا این شب «شب قدر» نامیدهشدهاست؟ شب قدر یعنی شب بزرگ و با عظمت و با ارزش.
چنانکه در قرآن کریم قدر به معنای منزلت و بزرگی خداوند عالم آمده:
«مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ…» (حج/۷۴)؛ (این مشرکان) مقام خدا را آنگونه که شایستهی اوست نشناختند (وگرنه جماد، ناتوانی را خدا نمیخواندند). مرحوم طبرسیدربارهی این آیات مینویسد: آن شب را قدر گویند زیرا خداوند هرچه در آن سال واقع میشود در آن شب تقدیر میکند و حکم مینماید و گفتهاند برای ایناست که شب مبارکی است و خیر و برکت و مغفرت در آن شب نازل میشود پس قدر و منزلت دارد و گفتهاند برای ایناست که طاعات و عبادات در آن شب ثواب بسیار دارد. (طبرسی، ۱۳۵۹، ج۲۷، ص۱۹۷)
این ثواب بسیار ناظر به تعبیر قرآن است که:
«لَیْلَهُ القَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ»: شب قدر از هزار ماه بهتر است. یعنی با وجود اینکه قطعات زمان و ایّام از نظر ما مساوی و برابر است ولی از نظر خالق جهان و صانع زمین و زمان روز جمعه بر سایر روزها شرافت دارد؛ ماه رمضان بر سایر ماهها رجحان و فضیلت دارد، عید فطر و عید قربان در میان ایّام امتیاز مخصوصی دارد، عبادت در شب قدر از عبادت هزار ماه بهتر است (کلینی، ۱۳۷۵، ج۱، ص۳۶۳).
عمدهترین مطلب در شب قدر برکت و رحمت و عنایت خاصی است که خداوند برای بعضی بندگان در نظر دارد و تا این که سپیدهی صبح طلوع میکند.
در دعای چهل و چهارم صحیفهی سجّادیه در خصوص شب قدر آمده:
«سَلَامٌ، دَائِمُ الْبَرَکَهِ إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ عَلَى مَنْ یَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْکَمَ مِنْ قَضَائِهِ.»؛ آن شب سلام و درود (فرشتگان) است (بر آنانکه برای نماز به پا ایستاده یا در حال رکوع و سجودند، یا آنکه شب سلامتی و رهایی از ضرر و زیان شیطان است) که برکت و خیر آن تا آشکارشدن روشنی صبح پیوسته است. (صحیفهی سجّادیه، دعای چهل و چهارم، ص285)
علّامه طباطبایی نیز در المیزان ذیل (سَلَامٌ هِیَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ) فرموده:
سَلَامٌ هِیَ اشارهاست به عنایت الهی که شامل بندگانی میشود که به خدا رویآوردهاند. (طباطبایی، ۱۳۸۵، ج۲۰، ص۵۶۴)
که معلوم میشود این سلام مخصوص بعضی از بندگان است؛ بنابراین به نظر میآید که شب قدر مبارک است، عنایت است، رحمت است، سلامت است تا طلوع فجر، زیرا شب تقدیر و شب تعیین پیشامدها و مقدّرات است که همه از روی حکمت تعیین میگردند. پس آن یکپارچه سلامت و عنایت است. (قریشی، ۱۳۷۸، ج۱۲، ص ۳۰۲ و۳۰۳)
منابع
* قرآن کریم
** صحیفهی سجّادیه.
۱. شیخ صدوق، محمدبنعلی بن بابویه،عیون اخبار الرضا، ترجمه: حمید رضا مستفید و علی اکبرغفاری، تهران، دارالکتبالاسلامیه، ۱۳۸۰.
۲. ــــ ، من لا یحضر الفقیه، ج۲، مترجم: صدر بلاغی، قم، نشرصدوق، ۱۳۶۹.
۳. ــــ ، الخصال، ترجمه: صادق حسنزاده، تهران، انتشارات ارمغان طوبی، ۱۳۸۴.
۴. شیخ مفید، محمدبن نعمان، المقنعه،قم، نشر اسلامی،۱۴۱۰.
۵. شیخ طوسی، محمدبن حسن، ترجمهی امالی، مترجم: علی اکبر غفّاری- بهزاد جعفری، تهران دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۸۰.
۶. طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ترجمه: محمدباقر موسویهمدانی، قم، انتشارات اسلام، ۱۳۸۳.
۷. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان،تهران، انتشارات فراهانی، ۱۳۵۹.
۸. قریشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۸.
۹. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، انتشارات ولیعصر، ۱۳۷۵.
۱۰. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تهران، الاسلامیه، ج۹۶، ۱۳۶۶.
۱۱. ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، ترجمه: ابراهیم محدث، قم، انتشارات اخلاق، ۱۳۷۶.