تاریخ ارسال خبر: 01 تیر 1399 | گروه خبری:
خانواده
سمیه براتی مقدم
کارآفرینی خانگی راه حل اشتغال بانوان...
از اوایل قرن بیست و یکم با پدیدهی جدیدی در کشورهای در حال توسعه با عنوان «مشارکت اقتصادی زنان در جامعه اقتصادی کشور» مواجه شدهایم که این امر موجب تحولاتی عمیق در رابطهی زنان ومردان و نیز ظهور مسائلی جدید در خانواده شده است. در ایران نیز با پیروزی انقلاب اسلامی و بازتعریف نقش زن در فضایی که توأم با حفظ شخصیت انسانی اوست، به ارائهی راهکارهایی برای ایفای نقش اقتصادی زنان در کنار ایفای سایر نقشها بر اساس مبانی اسلامی نیاز احساس میشود. این ضرورت به خصوص در دوران جنگ اقتصادی همه جانبه اهمیت بیشتری نیز دارد؛ چرا که امروزه زنان تواناییهایی دارند که امکان ایفای نقش ایشان در جهاد اقتصادی را پررنگ میکند. بنابراین استفاده از راهکارهایی برای فعال سازی این ظرفیت مبتنی بر الگوهای اسلامی ایرانی مانند ترویج کارآفرینی خانگی که بیشترین هم سنخی با تعالیم اسلامی و نیز شرایط اقتصادی کشور را دارد، امری ضروری است.
الف. کار و تلاش زنان در تعالیم اسلامی
در اسلام تشویق به کار و تلاش و فعالیتهای اقتصادی، یکی از اصول اساسی زندگی است. در روایات زیادی از امامان بر این موضوع تأکید شده است که انسان برای تأمین معاش خود و استفاده از توانایی خدادادی باید به فعالیتهای حلال اقتصادی بپردازد. به عنوان نمونه کار و اشتغال در اندیشهی الهی امام رضا (ع) به عنوان ضرورتی تکوینی و تکلیفی تشریعی مطرح شده است (مروت، 1386، ص7). کار برای انسان مثل همهی ضرورتهای زیستی، ضرورتی طبیعی دارد، که در صورت عدم توجه به آن، انسان دچار آسیبهای جدی جسمی و روانی میگردد و بیکاری موجب سستی و ناتوانی جسمی و افسردگی و روان نژندی او میگردد و این امر به واسطهی انسان بودن است و طبعاً جنسیت در آن نقشی ندارد.
از نظر اسلام تفاوتی میان زن و مرد از حیث فعالیتهای اقتصادی به صورت کلی وجود ندارد. چرا زن و مرد در گوهر انسانی خود با یکدیگر برابرند و هر چه که موجب رشد و تعالی نوع انسان میشود، برای هر دوجنس مورد توجه است. البته تناسب با ساختارهای روحی و انگیزشی جنسهای مختلف نیز موضوعیت دارد و میبایست در فعالیتهای اقتصادی مانع از بهرهکشیهای رایج از زنان شد.
قرآن کريم کسب و تلاش اقتصادي زنان و مردان را تأييد کرده و مالکيت آنان را بر آن مترتّب ساخته است: «لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ» ( نساء/32)؛ براي مردان از آنچه کسب کردهاند بهرهاي است و براي زنان [نيز] از آنچه کسب کردهاند بهرهاي است. اشتغال زنان در عصر پيامبر
به شکلي گسترده به چشم ميخورد به طوری که در تمام شغلهاي رايج آن زمان، زنان حضور داشتند. زينب، دختر جحش به صنايع دستي اشتغال داشت (ابناثير، 1385ق، ج5، ص 565). زني به نام زينب پزشک قبيلهی بنيداوود بود(علی بغداد، 1993ق، ج 4، ص 620). زناني بسيار به امر شباني و دامداري اشتغال داشتند مانند سلامه و امهاني (ابناثير، همان، ص 477) و زناني چون قيله (مادر بني نمار) به تجارت اشتغال داشتند (ابن اثیر، همان، ص 535) و این نشان میدهد که اسلام نه تنها مانع فعالیت اقتصادی زنان نشده است بلکه زمینه را برای استفادهی شایسته از ظرفیت زنان نیز فراهم آورده است.
البته اسلام به واسطهی سرشت جمالی زن قوانین را به گونهای تنظیم کرده است که فشار تأمین معاش خانوار بر دوش زن نباشد، چرا که زن را مایهی طراوت زندگی و نه کارپرداز آن میداند و سعی دارد تصویر زن در زندگی را متناسب با ساختار روحی و جسمی او قرار دهد. در تقسیم کار خانوادگی در زندگی حضرت علی (ع) و حضرت فاطمه (س) امور بیرون منزل را به مرد و درون خانه آن را به زن وامیگذارد؛ ولی در عین حال تمام حقوق مالکیت را برای زن قایل است و امکان کار بیرون را نیز برای او فراهم آورده است؛ خطبهی مشهور فدکیه نیز که در حقیقت برای روشن نمودن مرز اسلام ناب از اسلام ارتجاعی است، ظاهراً در قالب دفاع از میراث و مایملک حضرت فاطمه (س) بوده است. پس میتوان ادعا نمود اسلام، نه تنها با فعالیت اقتصادی زنان مخالف نیست بلکه از آن حمایت میکند و زمینهی فعالیت سالم زن، بدون صدمه زدن به شخصیت و وظایف وی را فراهم میآورد.
ب. فعالیت اقتصادی زنان در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی
مبتنی بر همین دید اسلامی است که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران حق فعالیت اقتصادی را برای زنان مجاز دانسته و درعین حال وظایف اصلی آن یعنی حفظ و تقویت کیان خانواده تأکید نموده است. بر همین اساس شوراي عالي انقلاب فرهنگي در سال 1370 سياست هاي اشتغال زنان در جمهوري اسلامي ايران را تدوين کرد که ذکر خلاصه اي از آن سياست ها ميتواند مفيد باشد: 1. با توجه به قداست مقام مادري و تربيت نسل آينده و مديريت خانه و با عنايت به نقش زنان در فرايند رشد فرهنگي و توسعهی اقتصادي، بايد ارزش معنوي و مادي نقش زنان در خانواده و کار آنان در خانه در نظر گرفته شود. 2. اشتغال بانوان در مشاغل فرهنگي و اجتماعي و اقتصادي و اداري از جمله شرايط و لوازم تحقّق عدالت اجتماعي و تعالي جامعه است و بايد به آن وقع لازم گذاشته شود. 3. شرايط و محيط کار اجتماعي بانوان بايد به گونهاي مهيا باشد که زمينهی رشد معنوي، علمي و حرفهاي آنان فراهم شود و به ديانت، شخصيت، منزلت و سلامت روحي، فکري و جسمي آنان لطمه اي وارد نيايد. 4. با توجه به نقش زنان در پيشرفت اجتماعي و توسعهی اقتصادي و به عنوان نيمي از جمعيت، بايد تسهيلات لازم براي اشتغال آنان از سوي دستگاه هاي اجرايي فراهم آيد و برنامهريزيهاي مناسب حسب اولويت صورت گيرد و به علاوه، قوانين و امکانات فوق العادهاي نيز براي اشتغال زنان تا سرحد رفع نياز در نظر گرفته شود و زنان نيز مانند مردان قادر باشند بدون تبعيض، شغل مطلوب خود را به دست آورند. 5 . با توجه به اهميتي که نظام جمهوري اسلامي ايران به استحکام بنيان خانواده و نقش تربيتي و سازندهی زنان در خانه قایل است، مقررات و تسهيلات لازم برای این امر در سیاستهای اشتغال فراهم گردد. بنابراین از نگاه اسناد بالادستی، تفاوتي در حقوق انساني بين زن و مرد نيست؛ زيرا که هر دو انساناند، پس زن حق دخالت در سرنوشت خويش و انجام فعالیتهای اقتصادی را همچون مردان دارد.
ج. اشتغال زنان، چالشها و ظرفیتها
مطابق آمار موجود در اغلب اوقات، زنان فرصتهای کاری کمتری دارند و با حقوق و دستمزد کمتری به کار مشغول میشوند. از سوی دیگر ایجاد یک کسب و کار مستقل نیز به واسطهی هزینههای سنگین برای اکثر بانوان مقدور نیست؛ چرا که دسترسی به اعتبارات بانکی در گروی وجود وثیقه است و هزینههای سنگین آغاز فعالیت اقتصادی مانند هزينههاي بسيار سنگين اجاره يا خريد مراکز کسب وکار خصوصاً در کلان شهرها مانعی جدی برای ایجاد کسب و کار است. به علاوه مسائل فرهنگی در خصوص اشتغال زنان نیز وجود دارد. توجه و علاقهی خاص زنان ايراني به مسائل تربيتي و فرهنگي فرزندان، در کنار بیعلاقگی مردان به اشتغال زنان بيرون از منزل، به عنوان موانعی جدی در مسیر تحقق علاقه بانوان براي بروز خلاقيتهاي خود در عرصه خدمت به جامعه از طريق فعالیتهای اقتصادی رخ مینماید که ضرورت دارد با استفاده از رویکردهای نوآورانه در استفاده از ظرفیتهای موجود راهی برای آن یافت.
یکی از این ظرفیتها، افزایش زنان تحصیل کرده و آشنا با وسایل نوین ارتباط جمعی است که میتوانند از ظرفیت فضای مجازی برای کسب درآمد و یا توسعه کسب و کار خود استفاده کند. این فرصت به بانوان اجازه میدهد تا با حضور در منزل و با استفاده از امکانات خانهی خود اقدام به فعالیت مولد نمایند و یا بر بستر فضای مجازی محصول عینی خود را به مشتری برسانند و یا اساساً محصولی نوآورانه در فضای مجازی تولید نمایند. به همین دلیل به نظر میرسد که کارآفرینی خانگی به عنوان راه حلی مناسب توجیه یابد و از این مسیر علاوه بر اشتغال زنان به اقتصاد ملی نیز کمک شود.
د. کارآفرینی خانگی
کسب وکار خانگی در ایران سابقهای دیرینه دارد. بسیاری از صنایع دستی که امروزه هم وجود دارند، در محل سکونت تولید میشدهاند. بنابراین کسب وکار خانگی پدیدهی جدیدی نیست؛ بلکه در نتیجهی تغییر و تحول در فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی، امروزه توجه بیشتری به آن شده است. قابليتهاي متعدد مشاغل خانگي، با استفاده از پيشرفت فناوري اطلاعات افزايش يافته است و نوع جديدی از مشاغل خانگي ايجاد شده كه نيازمند مهارت و تخصصهاي مربوط به رايانه است و یا بر اساس تواناییهای تحصیلی فرد خدماتی ایجاد شده که قبل از آن سابقهای نداشته است و اين امر نشانگر اهميت و جايگاه مهم کارآفرینان خانگی در جامعه و اقتصاد است.
مشاغل خانگي مزايا و منافع متعددي را به همراه دارد، مثلا كسب و كار خانگی هزینههای راه اندازی کسب و کار و اجارهی محل کسب را کاهش میدهد و محیط خانه در عمل ميتواند نقش كارگاه توليدي را انجام دهد. علاوه بر آن به واسطهی از بین رفتن رفت و آمد به محل کار که بر كيفيت و كارايي مشاغل تأثیرگذار است در مشاغل خانگي نوعی از صرفهجویی را شاهد خواهیم بود. به علاوه از جهات تربیتی تأثیرات مهمی را بر خانواده خواهد گذاشت، چرا که كسب و كار در منزل هيچ محدوديتي براي زنان ايجاد نميكند، آنها در عين اينكه امور منزل را اداره ميكنند و به تربيت و پرورش فرزندان خود ميپردازند، بخشي از اوقات فراغت خود را به كار خانگي اختصاص ميدهند و از اين جهت ميتوانند هزينههاي زندگي را كاهش دهند و درآمد خانواده را بالابرند. بنابراین میتوان گفت که توسعهی کارآفرینی خانگی میتواند منجر به افزایش کیفیت زندگی و نیز افزایش کمیت تولیدات ملی گردد و از این رو حمایت و ترویج آن امری ضروری است.
منابع
* قرآن کریم
1. ابن اثیر جزنی؛ الکامل فی التاریخ، بیروت، دارالطباعة و النشر، 1385 ق.
2. علی بغداد، جواد؛ المفصل في تاريخ العرب قبل الاسلام، ج 4، الجامعه بغداد، 1993ق.
3. مروت، طیبه؛ تأمین رفاه خانواده در اندیشه حضرت رضا (ع)، نشریه حریم، 16/6/1386.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 37