دی ان ان evoq , دات نت نیوک ,dnn
جمعه, 10 فروردین,1403

نقش آفرینی اقتصادی بانوان


نقش آفرینی اقتصادی بانوان

گروه تنظیم آثار استاد طاهایی

استاد طاهایی در دهه‌ی هفتاد سلسله مباحث تفسیر موضوعی با عنوان ایمان و پرهیز از اسراف و تجمل‌پرستی را ارائه نموده بودند که در شش جلسه‌ی تفسیری به نقش مهم زنان در پرهیز از تجمل و اسراف پرداخته بودند. ایشان با تبیین سیره‌ی اقتصادی حضرت فاطمه (س) نقش محوری زنان را در جهاد اقتصادی خانواده به تصویر کشیدند. نوشتار حاضر خلاصه‌ای است از سلسله درس‌های بانوی بافضیلت استاد طاهایی که به نظر خوانندگان محترم می‌رسد.

جهاد اقتصادی زن در خانواده

قال رسول الله(ص): «الرَّجُلُ‏ رَاعٍ‏ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَ كُلُّ رَاعٍ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِيَّتِهِ وَ المَرْأَةُ رَاعِيَةٌ عَلَى مَالِ زَوْجِهَا وَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُ»‏ (ابن أبي جمهور، 1405، ج‏1؛ ص255)؛ پیامبر (ص) می‌فرمایند: مرد نسبت به خانواده‌اش مسئول و سرپرست است و زن سرپرست و مسئول خانواده و ناظر بر اموال همسرش است.

این حدیث شریف مرد را مسئول کلیه‌ی امور درونی و بیرونی خانه و خانواده معرفی می‌کند و زن را در چهار دیواری خانه نسبت به خانه و خانواده و محافظت از اموال همسر، راعی و مسئول می‌داند. کمال خانواده در آینه‌ی این روایت و مانند آن به طور کامل به تصویر درآمده است. هدف زوجین در زندگی باید رسیدن به کمال و قرب الهی باشد. در واقع این دو، بال یکدیگر هستند که یکدیگر را کامل کرده تا به وصال الهی برسند. رسیدن به این هدف نیاز به ابزار و وسیله دارد. تمام امکانات زندگی و وسایل آن نظیر پول و مقام، خانه، فرزند و... همه و همه در راستای رسیدن به آن مرحله‌ی کمال و قرب است. در این صورت بسیاری از مشکلات و اختلافات به وجود نمی‌آید و اگر موارد جزئی پیش آید، چون هدف خدایی است درون خانواده حل می‌شود. با این دیدگاه نه تنها کمبودها و اشکالات در وسایل و ابزارها و مسائل زندگی روزمره به هدف و اصل زندگی لطمه‌ای وارد نمی‌کند بلکه مشکلات اقتصادی خانواده به صلح و رحمت و مودت منتهی می‌گردد.

نقش زن در فرهنگ مصرف خانواده

تعبیر در روایت‌ «المراة راعیة» بسیار دقیق است. «راعی» به معنای نگهبان و محافظ به کار می‌رود. اگر زن سید و راعی خانه و خانواده‌اش باشد و مدیریت آن را با یک اقتصاد صحیح به عهده گیرد، زن ایده‌آل اسلام است. او باید برای تمام مسئولیت‌های خانه وقت بگذارد و به عبارت کلی باید بر مسائل اخلاقی، روانی، تربیتی و اقتصادی خانواده اشراف داشته باشد. برای بررسی نقش زن در اقتصاد خانه ابتدا باید فرهنگ خانواده را مورد مطالعه قرار داد. باید پیوندهایی را که فرهنگ جامعه با اقتصاد دارد، تحلیل و بررسی نمود تا نقش زن و حساسیت آن مشخص گردد. اگر فرهنگ جامعه، معرف فرهنگ فرعونی باشد مسلم است اقتصاد آن خانواده و به دنبال آن، جامعه بیمار است.

ویژگی‌های فرهنگ فرعونی

تنوع‌طلبی و تجمل‌پرستی یکی از مظاهر حکومت‌های طاغوتی است. نمونه‌ی تاریخی آن در داستان قوم موسی (ع) است. قرآن کریم خبر می‌دهد که بنی اسرائیل به پیامبرشان گفتند: «لَنْ نَصْبِرَ عَلَى طَعَامٍ وَاحِدٍ» (بقره/61)؛ ما نمی‌توانیم به یک غذا بسنده کنیم. این روحیه اگر بر ملتی حاکم شود، فاجعه آمیز بوده و دلیل بر ضعف فرهنگی جامعه است. روحیه‌ی فرعونی بسیار ضعیف و تحقیر شده است. جامعه‌ی تنوع طلب، اهل مبارزه نیستند زیرا شجاعت خود را از دست می‌دهند. قرآن کریم به این مطلب اشاره می‌فرماید آنجا که قرار است موسی (ع) با دشمنان بجنگد و بنی‌اسرائیل همراه ایشان بروند به پیامبرشان گفتند: «أَنْتَ وَرَبُّكَ فَقَاتِلَا إِنَّا هَاهُنَا قَاعِدُونَ» (مائده/24)؛ تو و پروردگارت به جنگ بروید و با آن‌ها بجنگید ما می‌نشینیم تا شما برگردید.

دقت کنیم ابوجهل‌ها و ابولهب‌ها به علت زندگی اشرافی و مرفه جذب پیامبر نشدند اما افرادی همچون بلال‌ها و مقدادها مجذوب اسلام شدند. مسأله‌ی تنوع طلبی و رفاه طلبی نه تنها برای فرد آفت است که آثار سوء آن دامن اجتماع را گرفته و منجر به سقوط جامعه می‌گردد. خداوند مترفین را در چنین جامعه ای واگذار می‌کند که در آن جامعه فسق کنند و سپس آن‌ها را هلاک می‌گرداند: «وَإِذَا أَرَدْنَا أَنْ نُهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُوا فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيرًا» (اسراء/16).

بنابراین برای جلوگیری و دفع عذاب از جامعه باید کنترل اقتصادی و فرهنگ سازی از خانه و خانواده آغاز گردد تا کم‌کم به افراد جامعه تسری پیدا نموده و انسان‌ها تقویت شوند و گرنه مسیر جامعه به طرف تنوع طلبی و تجمل پرستی کشیده خواهد شد و روشن است که اشخاص مصرفی و زیاده طلب نمی‌توانند حقیقت را بشنوند و حق در زندگی آن‌ها جا نمی‌گیرد. این افراد به طور دائم در پی فرونشاندن عطش مصرف زدگی‌شان هستند در حالی که قرآن برای آن‌ها مسیر را مشخص نموده است.

بهره‌مندی از مواهب الهی در قرآن 

استفاده‌ی مشروع از مباحات و طیبات مورد تأکید آیات قرآن حکیم است. خداوند می‌فرماید: «خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا»(بقره/29)؛ آنچه در زمین است برای انسان خلق شده است.

خداوند نه تنها زمین را تحت سلطه‌ی انسان قرار داده که مژد‌ه‌ی بهره‌مندی از برکات آسمان‌ها را نیز داده است: «أَلَمْ تَرَوْا أَنَّ اللَّهَ سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي السَّمَاوَاتِ...» (لقمان/20) مهم‌ترین استفاده‌ی بشر از نعمت‌های الهی مسأله‌ی خوردنی‌هاست که به عنوان روزی طیب نصیب بشر می‌گردد. خداوند در این‌باره می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ... » (بقره/172)؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد از نعمت‌هاى پاكيزه‏‌اى كه روزى شما كرده‌ايم بخورید. در جایی دیگر به صورت استفهام انکاری پندار کسانی که بهره‌مندی از نعمت‌های دنیوی را ناروا می‌دانند زشت می‌شمارد و می‌فرماید: «قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبَادِهِ وَالطَّيِّبَاتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا... » (اعراف/32)؛ بگو ای پیامبر چه کسی زینت‌های خدا و روزی‌های پاکیزه را حرام کرده است.

با توجه به این آیه‌ها می‌توان گفت خداوند به برکت بندگان مؤمنش روزی را در دنیا آفریده و فراهم نموده بنابراین دیگران به برکت مؤمنان از این روزی‌ها استفاده می‌کنند.

نتیجتاً آن‌که اسلام و قرآن هیچ گونه مخالفتی با استفاده از نعمت‌های دنیوی و یا بهره‌مندی از مباحات و طیبات ندارند. عبودیت، اخلاص، تقوا و ایمان هیچ گونه منافاتی با این گونه بهره‌برداری‌ها ندارد. حتی در بعضی از موارد بر آن تأکید می‌فرماید: «يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ» (اعراف/31) اما باید توجه داشت که استفاده از نعمت‌ها می‌تواند یکی از محل‌های ورود شیاطین باشد.

قرآن کریم در بیان انحراف از اعتدال از واژه‌ی «سرف» استفاده نموده و نکوهش را به حدی می‌رساند که می‌فرماید: «... إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ» این مذمت به اندازه‌ای تکان دهنده است که علت و انگیزه‌ی جنایات فرعون را اسراف بیان کرده و می‌فرماید: «... وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِينَ» (یونس/83) واژه‌ی دیگری که در قرآن هم مرز با اسراف است «تبذیر» می‌باشد به معنای بخشش مال به صورت بیهوده. خداوند در این‌باره می‌فرماید: «إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا» (اسراء/27) این آیه‌ی شریفه، تبذیرکنندگان را برادران شیطان معرفی می‌کند. ابلیس چه صفتی داشت به جز خودخواهی و تجاوز از حد اعتدال.

خودخواهی و حب ذات صفتی غریزی است، یعنی لازمه‌ی حیات انسان است که خودش را دوست داشته باشد و محافظ خود باشد. حتی کار برای آخرت هم از همین غریزه سرچشمه می‌گیرد. اما این غرایز در صورتی برای ما نافع است که در حد تعادل باشد. گاهی خودخواهی و حب ذات مانع انفاق می‌شود. به همین سبب خداوند با امر خودش یادآوری می‌کند. به عنوان مثال در سوره‌ی انعام آیه‌ی 141 خطاب به کشاورزان و باغداران و در ایام جمع‌آوری محصول و میوه می‌فرماید: «... كُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ يَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ» این حق، سهمی است که بعد از جمع‌آوری محصول علاوه بر حقوق شرعی آن (خمس و زکات) برای فقرا در نظر گرفته می‌شود.

در مورد فوق نیز قرآن دستور به اعتدال می‌دهد. یعنی در موقع این نوع انفاقات مالی به فقرا آن چنان دست و دلباز نباشید که هر چه دارید بدهید و خود و فرزندانتان معطل بمانید. نگاهی به صفات عبادالرحمن مؤید این معناست آنجا که می‌فرماید: «وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَلِكَ قَوَامًا» (فرقان/67)

جهاد اقتصادی بانوان

بر اساس آنچه گذشت به خصوص بحث اسراف، نقش مهم زنان در خانواده و جامعه پیرامون مسائل اقتصادی روشن می‌گردد. تجمل گرایی، تنوع طلبی، اسراف همه از مواردی هستند که بانوان نقش کلیدی و محوری در آن دارند.

اگر زنان ما به دنبال اسراف و زندگی تجملی نروند و ساده زیستی را ملاک کار قرار دهند، تحول بسیار مهمی در جامعه رخ می‌دهد. نیم نگاهی به زندگی حضرت زهرا (س) می‌تواند برای ما درس خوبی باشد. زندگی دختر پیامبر (ص) بسیار ساده بود با وجود به این‌که مادر ایشان حضرت خدیجه (س) از ثروت بسیاری برخوردار بود. خدیجه (س) تمام ثروت خود را در راه اسلام و تعالی آن بذل نمود. به طور مسلم حضرت زهرا (س) نیز تحت تربیت چنین مادری دل به زر و زیور دنیا و تجملات آن نبست. سبک و سیره‌ی زندگی یگانه دختر پیامبر اسلام (ص) و فرزندان بزرگوارشان همگی بر این اساس و روش بود.

بررسی مختصر جریان زندگی حضرت فاطمه (س) می‌تواند نقش ایشان را در  مدیریت اقتصادی منزل نشان دهد. به خوبی می‌توان شاهد بود که چگونه بلند نظری و ایثار را به خانواده‌ها تعلیم داده‌اند. در تفاسیر ذیل آیه‌ی 9 سوره‌ی حشر که می‌فرماید: «... وَيُؤْثِرُونَ عَلَى أَنْفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ وَمَنْ يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ آنان را بر خود ترجیح می‌دهند گرچه خودشان را نیاز شدیدی (به مال و متاع) باشد. این روایت به چشم می‌خورد: کسی خدمت پیامبر(ص) آمده و عرض کرد: گرسنه‌ام. پیامبر (ص) دستور دادند از منزل غذایی برای او بیاورند ولی در منزل غذا نبود. فرمودند: چه کسی ایشان را مهمان می‌کند؟ علی (ع) او را به منزل خویش برد اما جز مقدار کمی غذا برای کودکان چیز دیگری در منزل نبود. بچه‌ها را هر طور بود خواباندند چراغ را خاموش (کم‌نور) کرده و غذا را برای مهمان آوردند. خود حضرت در کنار سفره نشستند بی‌آنکه چیزی از غذا بخورند بی‌آنکه مهمان متوجه شود در ظاهر دهان خودشان را تکان می‌دادند مهمان گمان کرد آن‌ها نیز همراه او غذا می‌خورند به مقدار کافی خورد و سیر شد و آن‌ها شب گرسنه خوابیدند (مکارم شیرازی،1371 ، ج23، ص519).

در جریان نزول سوره‌ی «هل اتی» نیز چنین فضایی را مشاهده می‌نماییم. قرآن می‌فرماید: «وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا» (انسان/8) با این که خودشان طعام را دوست دارند (نیاز دارند) اما آن را به فقیر و مسکین و اسیر می‌دهند.

همین دو آیه برای ما کافی است که نسبت به زندگی حضرت تا حدودی آگاهی کسب کنیم. البته اصل کلی فراموش نشود که مؤمن نباید خود و خانواده‌اش را به مشقت اندازد. زیرا در میان خانواده بچه‌های کوچک، پیران از کار افتاده هستند که تحمل گرسنگی را ندارند و باید در اولویت قرار گیرند.

حاصل سخن این‌که مدیریت و جهاد اقتصادی بانوان در خانواده راه حل بسیار خوبی برای برون رفت از بسیاری از مشکلات امروز جامعه است.

منابع

* قرآن کریم

1. ابن أبي جمهور، محمد بن زين الدين؛ عوالي اللئالي العزيزية في الأحاديث الدينية، قم، چاپ اول، 1405 ق.

2. ديلمى، حسن بن محمد؛ إرشاد القلوب إلى الصواب (للديلمي)، قم، چاپ اول، 1412ق.

3. مكارم شيرازى، ناصر  و دیگران؛ تفسير نمونه‏، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1371 ه. ش‏.

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 37


تعداد امتیازات: (26) Article Rating
تعداد مشاهده خبر: (1748)

نظرات ارسال شده

هم اکنون هیچ نظری ارسال نشده است. شما می توانید اولین نظردهنده باشد.

ارسال نظر جدید

نام

ایمیل

وب سایت

تصویر امنیتی
کد امنیتی را وارد نمایید:

Escort