بررسی حکم روزه گرفتن در روز عاشورا/ تلخیص: حسینیان
از بحث هایی که وهابیّت آن را مطرح کرده و آن را سنّت قلمداد می کند، روزه گرفتن روز عاشوراست. در این نوشتار بر آنیم که این مسأله را از دو دیدگاه شیعه و اهل سنّت بررسی کنیم.
در ابتدا نظر مفتی بزرگ وهّابیت در عربستان را بیان کنیم که قائل است روزه ی این روز مستحب است و از پیامبر نقل می کند که ایشان مردم را به روزه گرفتن به پاس شکرگزاری نجات حضرت موسی (علیه السَّلام) و هلاکت فرعون تشویق می کرد.1 ابوخالد مفتی اهل سنّت زاهدان نیز روزه عاشورا را به پیروی از سنّت نبوی مستحب مؤکد می داند.2 در حالی که علمای شیعه با توجه به روایاتی که در این زمینه وجود دارد اختلاف نظر دارند.
از جمله ی این روایات این است که روزه ی روز دهم را تا قبل از نزول وجوب روزه ی رمضان واجب دانسته و بعد از نزول را بدعت می دانند و باید ترک شود.3 دسته ی دیگری از اخبار وجود دارد که روز عاشورا را روز مصیبت اهل بیت و اهل آسمان و زمین معرّفی می کند، در حالی که بنی امیّه و اهل شام این روز را روز عید و سرور و شادمانی می دانستند و نذر کرده بودند اگر حسین (علیه السَّلام) کشته شود و اشخاصی که از آنان بر امام خروج کرده اند سالم بمانند و مقام خلافت به آل ابوسفیان برسد، آن روز را روزه بگیرند. لذا روزه ی دهم محرّم جایز نیست4 و نصیب روزه دار غیر از آتش جهنّم و غضب خداوند چیزی نخواهد بود.5
براساس این اخبار علمای شیعه هم چون محدّث بحرانی و مرحوم خوانساری، روزه در این روز را حرام دانسته و روایات استحباب را حمل بر تقیّه کرده اند.6 مرحوم نراقی روزه ی عاشورا را حرام و بدعت می داند 7و گروهی از فقهای متأخّر این روایات را حمل بر کراهت کرده اند8 و عده ای دیگر با استناد به روایت امام صادق (علیه السَّلام) بین روایات ناهیه و استحباب جمع کرده اند9؛ به این ترتیب که اگر کسی روز عاشورا را تا عصر آن به نیت حزن و اندوه روزه بگیرد و قبل از غروب افطار کند اشکالی ندارد.
امّا دیدگاه اهل سنّت: با مراجعه به صحاح اهل سنّت با مجموعه ای از روایات متناقض پیرامون صوم روز عاشورا مواجه می شویم که جمع بین آن ها ممکن نیست. مثلاً در روایتی آمده که قریش در جاهلیّت روز عاشورا روزه می گرفتند و تا قبل از ورود پیامبر به مدینه و وجوب روزه ی ماه رمضان، مسلمانان روز دهم محرّم را روزه می گرفتند.10 در روایتی دیگر این طور بیان می کند که پیامبر با ورود به مدینه و به تبعیت از یهود که این روز را به شکرانه ی نجات از فرعون روزه می گرفتند امر به روزه کرد و فرمود: من به تبعیت از حضرت موسی (علیه السَّلام) سزاوارترم.11 این خبر با روایت اوّل در تناقض است زیرا اوّلی روزه را در زمان جاهلیّت می داند در حالی که در روایت دومی گویا پیامبر از روزه ی این روز اطّلاعی نداشت و از یهود تبعیّت می کرد.
در دسته ی دیگری از اخبار اهل سنّت وارد است که پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) اگر امری از خداوند نداشت، موافقت با اهل کتاب را دوست می داشت و از آیین یهود تبعیّت می کرد12 در حالی که این سخن مردود است به چند دلیل:
1ـ پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) حتّی قبل از بعثت، در عبادت خود از ادیان دیگر تبعیّت نمی کرد.
2ـ در مواردی که حکمی نبود، منتظر وحی می ماند و به شریعت پیامبران گذشته عمل نمی کرد.
3ـ پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مواردی که حکمی در کتاب و سنّت نبود امر به اجتهاد می کرد و متعبّد به تورات و انجیل نمی شد.
4ـ وقتی پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) عمر را در حال مطالعه ی برگه ای از تورات دید خشمگین شد و فرمود اگر حضرت موسی زنده بود، چاره ای جز تبعیّت از من نداشت.13
5ـ خود حضرت تبعیّت از یهود را منع می کرد و می فرمود: «لاتشبّهوا بالیهود و النصاری»14 و اگر پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) می فرمود: این روز را روزه بگیرید، در ادامه نیز فرمودند: حتّی در روزه ی این روز با یهود مخالفت کنید؛ یعنی یک روز قبل و بعد را هم روزه بگیرید.15
اشکال مقتضی بر این روایات
1ـ تقویم سال نو یهود با تقویم هجری یکی نبوده و با هم مطابق نیست.
2ـ روزه یهود روز دهم از تشرین اول (آبان ماه) است که آن را عید می گیرند.
3ـ روزه ورود پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به مدینه 12 ربیع الاول بوده و نه ماه محرّم که پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) به تبعیّت از یهود آن را روزه بگیرد.
4ـ در حال حاضر هیچ یهودی روز دهم محرّم را که عید آنان است روزه نمی گیرد زیرا یهودیان روز دهم از ماه تشرین که سال نوی آنان است روزه می گیرند که این را روز عاشورا نمی نامند بلکه روز عید کیپور نام دارد.16
با توجّه به مقدّمات فوق می توان گفت: سنت روزه گرفتن این روز از طرف یهود قابل توجیه نیست؛ زیرا براساس تقویم یهود هر 36 سال یک بار روز عاشورا با روز عید آنان مطابق می شود و بعید است که این امر موجبت سنّت آنان شود. در نتیجه می توان گفت این روایات ساخته و پرداخته ی بنی امیّه بوده و جعلی می باشد و نمی توان به آن اعتماد کرد، زیرا آنان می خواستند با این گونه احادیث لکّه ی ننگینی که در اذهان بشریّت از واقعه ی عاشورا ایجاد کردند را به گونه ای کم رنگ کنند و از بین ببرند.
پی نوشتها:
1ـ عاملی؛ الانتصار، ج9، ص302.
2ـ سایت حوزه ی علمیه ی اهل سنّت زاهدان.
3ـ شیخ صدوق؛ من لایحضره الفقیه، ج2، ص51، ح224؛ کافی، ج4، ص146، باب صوم عاشورا و عرفه حدیث 4.
4ـ شیخ طوسی؛ امالی، ص667، ش 1379/4.
5ـ کافی؛ ج4، ص147، شماره 6؛ تهذیب، ج4، ص301، شماره 912؛ وسائل، ج10، ص460، ح13847.
6ـ حدائق الناظره، محقق بحرانی، ج3، ص376؛ خوانساری، جامع الموارث، ج2، ص226.
7ـ محقق نراقی، مستند الشیعه، ج10، ص493.
8ـ سید یزدی، بروجردی، آیه الله حکیم و امام خمینی.
9ـ شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ص547.
10ـ صحیح بخاری، ج2، ص250، ح2002، کتاب الصوم، باب 69.
11ـ همان، ص251، ح2004.
12ـ همان، ج4، ص269، ح3558، فتح الباری ابن حجر، ج4، ص213.
13ـ فخررازی، المحصول، ج3، ص263.
14ـ سنن ترمذی، ج4، ص159؛ ابن حجر، فتح الباری ، ص12.
15ـ صحیح مسلم، ش1162.
16ـ تاریخ طبری، ج2، ص3، الکامل فی التاریخ، ج2، ص518؛ فتح الباری، ج4، ص289؛ مجله الهادی، ج2، ص37.
منبع
1ـ www.valiasr-aj.com.