مریم پورحسینی
تجلی مهدی باوری در مهدی یاوری است. به بیان دیگر مهدی باوران، مهدی یاور می شوند. بخشی عظیمی از ادعیه و زیارات مربوط به حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) پیرامون این مسأله است. بعضی از صاحب نظران یاران حضرت را با دسته بندی و عناوین ذیل معرفی می نمایند:
1ـ اوتاد: چهار نفر به نام اوتاد، چون طناب های خیمه در خدمت آن حضرت هستند.
2ـ ابدال: بدل ها که هفت نفرند و در بسیاری از موارد در سراسر جهان به جای امام زمان، مشکل انسان ها را حل می نمایند.
3ـ همراهان و همنشینان حضرت که در خدمت حضرت هستند به خصوص در ایام حج و به هدایت و رفع مشکل حجاج می پردازند.
4ـ ولاه عهد: در دعای امام رضا (علیه السلام) درود حضرت را این گونه داریم: «اللهم صل علی ولاه عهده» ولاه عهد افرادی هستند در جزیره خضراء از فرزندان ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) که یکی پس از دیگری مشغول هدایت آن جا بوده و هستند. آن ها از نخبگان فرزندان آن حضرتند.1
اهمیت یاور مهدی بودن آن جا برای ما روشن می گردد که می بینیم این مقام از جمله درخواست های ائمه هدی (علیهم السلام) است. امام سجاد (علیه السلام) در دعای روز عرفه می فرمایند: «واجعلنا له سامعین مطیعین، و فی رضاه ساعین، و الی نصرته و المدافعه عنه منکفین...»2 ؛ «ما را از گوش دهندگان و اطاعت کنندگان وی قرار ده و در راه خشنودی حضرتش پوینده و در یاری و دفاع از او مددکار قرار ده».
علی بن موسی الرضا (علیه السلام) می خواهند که از مهدی یاوران باشند.
«واجعلنا فی حزبه القوامین بامره الصابرین معه الطالبین رضاک بمناصحته»3؛ «ما را در گروه او که به امر او قیام کرده، در رکاب او شکیبایی نموده و با دلسوزی برای او خشنودی تو را جستجو می کنند، قرار ده».
در دعای قنوت امام عسگری (علیه السلام) آرزوی از مهدی یاوران بودن مطرح شده است: «اللهم اجعلنا سببا من اسبابه و علما من اعلامه و معقلا من معاقله...»4؛ «خدایا ما را یکی از سبب ها و یکی از علم ها و نشانه های هدایتش و یکی از پناهگاه هایش قرار ده».
سؤال مهم این است که با توجه به عظمت این مقام چگونه می توان به آن دست یافت؟
مهم ترین توشه ای که برای مهدی یاوری لازم است، اخلاص می باشد. چنان که در دعا آمده است: «اللهم واجعل ذلک لنا خالصا من کل شک و شبهه و ریاء و سمعه حتی لانعتمد به غیرک و لانطلب به الا وجهک»5
«خدایا تمام این (کارهایی که در راه پیوند و یاری آن حضرت انجام می دهیم) را خالص از هرگونه تردید و اشتباه و تظاهر و شهرت طلبی قرار ده تا با انجام آن ها جز بر تو اعتماد نکرده، خشنودی غیر تو را نجوییم».
عنصر دیگر برای مهدی یاوری اجتهاد یا تلاش و کوشش خستگی ناپذیر در این راه است. زیرا یکی از خطراتی که مهدی یاوران را تهدید می کند؛ تنبلی و سستی است که حتی ممکن است سبب شود خداوند کسان دیگری را در زمره یاران حضرت قرار دهد. در این معنا در دعا این گونه آمده است:
«واصرف عنا فی امره السأمه و الکسل و الفتره و لاتستبدل بنا غیرنا فان استبدالک بنا غیرنا علیک یسیر»6.
«در انجام اوامر آن حضرت، تنبلی و سستی و سهل انگاری کردن را از ما دور کن. کسی را نیز به جای ما میاور، زیرا عوض کردن جای ما با دیگران برای تو آسان است. ولی برای ما مشکل و دشوار می باشد».
عنصر مهم دیگری که مهدی یاروان نیازمند آن هستند، صبر یا مقاومت می باشد. امام مهدی (علیه السلام) در قنوت خود به این مطلب اشاره کرده می فرمایند: «واجمع لی اصحابی و صبرهم»7؛ «تمام یارانم را برایم گرد آور و به ایشان صبر و بردباری عطا کن».
در ارزش و اهمیت این مقام همین بس که مهدی یاوران برای خاندان خود نیز این جایگاه را طلب می کنند. «واجعلنی و والدی و ما ولدا و ولدی من الذین ینصرونه...»8؛ «من و پدر و مادر و فرزندان شان و فرزندان مرا از کسانی قرار بده که آن حضرت را یاری می کنند».
مراتب مهدی یاوری
در جملات دعای عهد که از امام صادق (علیه السلام) انشا شده است، مهدی یاوران تقاضاهای خود را این گونه مطرح می نمایند:
«اللهم اجعلنی من انصاریه و اعوانه و الذابین عنه و المسارعین الیه فی قضاء حوائجه و المحامین عنه و السابقین الی ارادته و المستشهدین بین یدیه»9.
«خدایا مرا از یاران و کمک کاران او گردان و دفاع کنندگان از او و شتابندگان به سوی او و برآوردن حوائج او و فرمان بری به او اوامر او و حمایت کنندگان و پیشروان در انجام اراده او و از شهیدان در رکابش».
مهدی یاوران تقاضا می کنند که از اعوان و انصار حضرت باشند. بین این دو مرتبه چه تفاوتی است. با بررسی معنای لغوی به پاسخ آن می پردازیم:
صاحب «التحقیق فی کلمات القرآن» پیرامون دو واژه عون و نصر می نویسد: عون: «هو مطلق النصره و النصر ـ العون یلاحظ فیه التقویه فی نفسه من دون نظر الی غیره10 و النصر: یلاحظ فی التقویه فی قبال عدو و مخالف».11
عون، مطلق یاری و نصرت است. در واژه عون تقویت کردن مطرح است بدون آن که دیگری در میان باشد. اما در نصر تقویت کردن مطرح است در برابر دشمن و مخالف.
ابوهلال عسگری صاحب «فروق اللغه» می نویسد: فرق میان نصر و معونت، آن است که نصر به پیروزی و یاری بر دشمنان اختصاص دارد، ولی معونت عام است و بر هر نوع یاری و پیروزی اطلاق می گردد. پس هر نصری معونت است ولی عکس آن درست نیست به دلیل آیه «و ینصرک الله نصرا عزیزا» (فتح،3) و آیه ی «انا لننصر رسلنا» (غافر،51) و آیه ی «و نصرنا هم فکانوا هم الغالبین» (الصافات، 116) مفهوم کلی آیات، اخبار از پیروزی انبیاء و یاری آنانست و دشمنانشان خواه با غلبه باشد و یا با حجت و برهان.12
مؤلف کتاب ادب فنای مقربان همین معنا را پذیرفته و مرقوم می دارد: انصار: جمع نصیر صفت مشبهه است ولی معنای اسم فاعل دارد و ریشه اش نصر است. اصل این واژه به معنای یاری رساندن و تقویت دادن در مقابل دشمن است در حالی که اعانت تنها به معنای کمک رساندن به خود شخص است، خواه در مقابل دشمن باشد یا نباشد.13
بنابراین مهدی یاوران با گفتن جمله «واجعلنا من اعوانه و انصاره» می خواهند در همه زمان ها در رکاب حضرت باشند چه در زمانی که دشمنان در مقابل ایشان صف کشیده اند و چه در غیر آن. دفاع از حریم الهی و سرعت در انجام اوامر امامشان جزء برنامه های حتمی اصحاب حضرت مهدی (علیه السلام) می باشد و چه بسا که در این راه شربت شهادت نیز بنوشند.
یکی دیگر از مراتب مهدی یاوری، مقاماتی است که در دعای عهد با دو عنوان «الذابین» و «المحامین» اشاره شده است. تبیین جایگاه این دو گروه نیازمند بررسی لغوی این واژه است که به طور مختصر به آن می پردازیم.
«الذب: الدفع و المنع»14، «هو الدفع بعنوان الحمی، ای الدفع فی مورد الحمایه و بهذا القید و هذا هو الفارث بینهما و بین موارد الدفع و المنع و الرد و امثالها».15
«ذب به معنای پیشگیری و جلوگیری است، دفع کردنی که همراه حمایت کردن است. یعنی راندن [خطر] از آن چه مورد حمایت است و این قید تفاوت بین این کلمه و ریشه های هم معنی آن هم چون دفع و منع و دو همانندهای آن هاست».
«فمعنی الحمی مطلق الحراره، و اکثر استعماله فی الحراره و العطوفه الباطنیه للطافتها و لینتها»16 «پس معنای حمی مطلق گرمی بخشیدن است و بیشترین مورد کاربرد آن درباره گرمی و عطوفت درونی است به خاطر لطافت و نرمی آن».
«حمو» به معنای خویشاوندی است به خاطر وجود عطوفت و حمایت و گرمی بین آن ها (اقوام و خویشان) و حمی به معنای جایی است که گرم شود به آن دلیل که مورد توجه و اهمیت خاصی قرار می گیرد. حمایت درباره ی چیزی است که مورد علاقه باشد و به آن محبت و عطوفت شود. بنابراین درباره ماده «حمی» می گوییم که بیشترین کاربرد آن درباره ی گرمای معنوی و درونی است.17
با توجه به این معنای لغوی پیرامون دو عنوان «ذابین» و «محامین» می توان گفت که این گروه از یاران امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) با گرمی و عطوفت خاصی نظیر رابطه ای که بین خویشاوندان وجود دارد با امام خود ارتباط برقرار نموده و از ایشان حمایت می نمایند آن هم حمایتی برخاسته از علاقه و محبت و هرگونه خطری را از ایشان دفع می کنند.
برکات مهدی یاوری
برکاتی که در پرتو مهدی یاوری می توان بدان دست یافت، بسیار ارزنده و ارزشمند است. امام جواد (علیه السلام) در قنوت خود برای بخشودگی گناهان مهدی یاوران و هم چنین حفظ طهارت و پاکی روحی آنان و عدم انحراف از حق این گونه دعا فرموده اند:
«...واغفر اللهم ذنوبهم و خطایاهم و لاتزغ قلوبهم بعد اذ هدیتهم و لاتخلهم ای رب بمعصیتهم و احفظ لهم ما منحتهم به من الطهاره بولایه اولیائک و البرائه من اعدائک»18
«...گناهان و اشتباهاتشان را ببخش، و پس از هدایتشان دل هایشان را منحرف مساز و به سبب نافرمانیت ای پروردگار، تنها و رهایشان مساز و پاکی و طهارتی که به واسطه ولایت و دوستی ما اهل بیت (علیهم السلام) و دشمنی و بیزاری از دشمنان ما نصیب شان ساختی برای ایشان نگه دارد».
یکی از مهم ترین برکات مهدی یاوری، داشتن جایگاه مخصوص در قیامت است. بنا بر جملات بعضی از ادعیه در زمره یاران مهدی بودن در روز قیامت بسیار ارزنده است. «حتی تحشرنا یوم القیامه فی انصایه و اعوانه و معونه سلطانه»19؛ «تا این که ما را در روز قیامت در زمره ی کمک رسانان و یاران و مددکاران حکومتش محشور گردانی».
مهدی یاوری در عصر ظهور
مهدی یاوری در عصر ظهور مستلزم زحمت های فراوان است. اینان با توجه به مسؤولیت عظیمی که بر دوش دارند از بذل جان، مال و فرزندان و... در پیشگاه امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) دریغ نخواهند کرد. امام عسگری (علیه السلام) در قنوت به گوشه ای از مشکلات این افراد اشاره فرموده و برایشان دعا می کنند: «... الذین سلوا عن الاهل و الاولاد و جفوا الوطن و عطلوا الوثیر من المهاد و رفضوا تجاراتهم و اضروا بمعایشهم»20
«همان عزیزان و یاورانی که از خانوده و فرزندان شان دست کشیده و وطن را ترک کردند و از بستر و خواب آرام گذشتند و تجارت ها و بازرگانی خود را رها کردند و به کسب و کار خویش ضرر و زیان وارد کردند».
در ادامه دعا، حضرت عسگری (علیه السلام) برای این یاران خاص امام مهدی (عجل الله تعالی فرجه الشریف) دعا می فرمایند و از خداوند تقاضا می نمایند که در امان الهی باشند و یاری و توفیق الهی همراه آنان شود.
پی نوشت ها:
1. رک: عباس کرمانی، موعود امام، صص245-244.
2. صحیفه سجادیه، ترجمه حسین انصاریان، دعای عرفه، ص262.
3. شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ص409؛ بحارالانوار، ج99، ص114.
4. بحارالانوار، ج82، ص230.
5. شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ص409؛ بحارالانوار، ج92، ص335.
6. همان، ص409؛ سید ابن طاووس، اقبال الاعمال، ص146.
7. بحارالانوار، ج82، ص233.
8. سید ابن طاووس، الاقبال الاعمال، ص144؛ بحارالانوار، ج95، ص37.
9. ابراهیم عاملی کفعمی، المصباح، ص550؛ بحارالانوار، ج99، ص111.
10. حسن مصطفوی،التحقیق فی کلمات القرآن، ج8، ص327.
11. همان، ص328.
12. ابوهلال عسگری، فروق فی اللغه، ص140.
13. عبدالله جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ج4، ص110.
14. ابن منظور، لسان العرب.
15. حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القرآن، المجلد الثالث، ص32.
16. همان، ج2، ص337.
17. رک: همان، ج2، ص338.
18. سید ابن طاووس، مهج العدوات، ص59، بحارالانوار، ج82، ص225.
19. سید ابن طاووس، الاقبال و الاعمال، ص146.
20. شیخ طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ص161؛ بحارالانوار، ج82، ص232.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 13