دی ان ان evoq , دات نت نیوک ,dnn
جمعه, 10 فروردین,1403

طایران خجسته لقا


طایران خجسته لقا

بررسی جایگاه علمی حضرت فاطمه زهرا و حضرت معصومه (علیهماالسلام)/ مائده رضایی

 

حضرات زهرا و معصومه (سلام الله علیهما)

خاندان نبوت وا مامت سرچشمه ی دانش و فرزانگی اند و رسالتشان نوشاندن آب حیات دانش به بندگان خداست، و هرکس به فراخور علاقه، ظرفیت، مصاحبت و... از این زلال سیراب می گردد، روح را شستشو می دهد و زندگی فردی و اجتماعی خود را پاکی و طراوت می بخشد و توشه بر می دارد تا خود و دیگران را در برابر حوادث جهل بیمه کند.

 

اهمیت آموزش زنان

نظر به نقش الگویی خانواده ی این بزرگواران، خداوند تأکید بیشتری بر علم آموزی آنان دارد چنان که خطاب به زنان نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید: «وَ اذْكُرْنَ ما يُتْلى‏ في‏ بُيُوتِكُنَّ مِنْ آياتِ اللَّهِ وَ الْحِكْمَةِ» و آیه های خدا و حکمتی که در خانه هایتان خوانده می شود را یاد کنید». (احزاب/34)

سیره ی اهل بیت (علیهم السلام) پیوسته بر ازدواج با زنان فرهیخته بوده؛ اگر نوعروسشان از دانش بی بهره می بود، ابتدا او را به زنی بزرگ، خردمند و فرهیخته از خاندان خود می سپردند تا در محضر او به شاگردی علمی و عملی بپردازد و پس از آن، وی را به خانه ی خود آورده و زندگی زناشویی را آغاز می کردند. (رک: منتهی الآمال، ج2) ائمه (علیهم السلام) نیز نسبت به دخترانشان از آغاز کودکی به این امر اهتمام می ورزیدند و بنای پرورش آنها را بر پایه های استوار دانش و حکمت می نهادند و هر کدام از آن بزرگواران که علاقه ی بیشتری نشان می داد از فضل بیشتری برخوردار می شد و به آموزش سایر زنان می پرداخت.

 

منابع علم اهل بیت (علیهم السلام)

از دیدگاه خاندان نبوت و امامت دانش حقیقی آن است که بر معرفت، عبادت و اطاعت از خداوند عزوجل بیفزاید. بر این اساس منابع علومشان: قرآن کریم، سنت نبی اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) و امامان پیش از خود و علم و حکمتی بود که خداوند نظر به مقام ولایت تکوینی و تشریعی و در پرتو پرهیزکاری و عصمت به آنان افاضه نموده بود. دختران بزرگوار این خاندان از همان چشمه های جوشان سیراب می شدند. برای نمونه از دو کریمه ی نبوت و امامت نام می بریم که به شاگردی در محضر پدران گرامی خود به ستاک دانش و معرفت رسیدند: فاطمه زهرا (سلام الله علیها) دختر پیامبر گرامي اسلام (صلی الله علیه وآله وسلم) و فاطمه معصومه (سلام الله علیها) دختر امام موسی كاظم (علیها السلام).

 

1ـ مقام علمی حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)

1ـ1ـ توحید نخستین آموزه

حضرت فاطمه ی زهرا (سلام الله علیها) پرورده ی دامان خاتم پیامبران محمد بن عبدالله (صلی الله علیه و آله وسلم) و خدیجه کبری (سلام الله علیها) است، سنگ بنای تربیتی این والدین، اعتقاد توحیدی است. لذا نخستین آموزه شناخت خدا بود. از ادب خدیجه (سلام الله علیها) آن بود که با شنیدن پیام سلام و درود خداوند به او پاسخ می داد: «إِنَّ اللَّهَ هُوَ السَّلَامُ وَ مِنْهُ السَّلَامُ وَ إِلَيْهِ السَّلَامُ» (رک: بحارالانوار، ج16، ص7) فاطمه (سلام الله علیها) این ادب را آموخت و خود نیز که 5 سال بیشتر نداشت و در غم دوری از مادر عروج کرده ی خود بی تابی می کرد، پیام سلام خدا را دریافت و در پاسخ به این تحیت ذات اقدس اله، همان عبادت مادر را بر زبان آورد و صبر پیشه کرده آرام شد. (رک: همان)

 

2ـ1ـ فراگیری قرآن کریم

سرور زنان جهان با نزول آیات قرآن آن ها را در مصحف خود تحریر می کرد و در سپردن به حافظه و قرائت و عمل پیشتاز بود. دکتر حجتی در این باره می نویسد: «مسلماً فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از حفاظ قرآن بوده است که در مآخذ معتبر مورد تأیید می باشد». (تاریخ قرآن کریم، ص244)

پیشتازی فاطمه (سلام الله علیها) را در عمل به قرآن از صحنه های گوناگون حیات ایشان می توان دریافت. برای مثال وقتی آیه ی«لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَيْنَكُمْ كَدُعاءِ بَعْضِكُمْ بَعْضاً» (نور/63) نازل شد، حضرت فاطمه (سلام الله علیها) که تا این لحظه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را با خطاب پدر صدا می زد، شروع به خواندن ایشان با لقب «یا رسول الله» کرد نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) میوه ی دل و آرام جان خود را بر ادامه ی ابراز احساسات و خطاب «ای پدر» فرمان داد. (تفسیر صافی، ج3، ص451)

 

2ـ فراگیری و تدوین حدیث نبوی

مهم ترین دانش اسلامی پس از قرآن کریم ـ از زمان پیدایش اسلام تا کنون ، دانش حدیث و سنت است که فاطمه زهرا (سلام الله علیها) از همان آغاز به آن اهتمام می ورزید؛ به طوری که برخی را عقیده بر آن است که فاطمه (سلام الله علیها) دو مصحف داشت یکی مصحف معروف و منقول از ائمه ی هدی (علیهم السلام) که در ادامه از آن سخن خواهیم گفت و دیگر مجموعه ای از قرآن کریم و احادیث نبوی که فاطمه (سلام الله علیها) تفسیر و بیان قرآن و پند و اندرزها، احکام عملی، ادعیه ای و... را که از پدر بزرگوار خود می شنیدند بر آن تحریر می کردند و از همین مصحف برای آموزش زنان بهره می بردند. (نشریه بینات، لبنان، 1423ق) این نظر نزدیک به واقعیت است، زیرا شواهدی از نگارش و نقل حدیث فاطمه (سلام الله علیها) وجود دارد. برای مثال از برگه ی حاوی حدیث پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم) در تعامل با همسایه می توان نام برد که روزی ناپدید شده بود، فاطمه (سلام الله علیها) آن را از فضه خدمتگزار منزل سراغ گرفت و فرمود: هر طور شده آن را بیاب که نزدم از حسنین هم با ارزش تر است. فضه پس از جستجو آن را در میان خاکروبه ها یافت». (بیت الاحزان، ص51)

کثرت نقل حدیث و اشراف فاطمه (سلام الله علیها) به معارف قرآن واحادیث نبوی به حدی بود که در میان زنان جایگاهی تبلیغی نظیر، جایگاه نبی اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) در میان مردان، داشت و مرجع زنان در معارف دین بود. فاطمه (سلام الله علیها) معدن دانشی بود که پس از پدر بزرگوار خود می توانست جامعه ی اسلامی را تأمین کند.

اهل سنت که حدیث «خذوا ثلثی دینکم من حمیراء: دو سوم دینتان را از عایشه بگیرید» به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) نسبت می دهند که در مقام مقایسه ی دانش فاطمه (سلام الله علیها) و عایشه بر می آیند، به برتری فاطمه (سلام الله علیها) اعتراف می کنند. آلوسی در این زمینه می گوید: «بدون شک رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) می دانست که فاطمه (سلام الله علیها) به زودی به وی خواهد پیوست و گرنه می فرمود: همه ی دینتان را از فاطمه (سلام الله علیها) بگیرید». (روح المعانی، ج2، سوره آل عمران، ذیل آیه42)

 

نمونه ی احادیث نبوی منقول از فاطمه(سلام الله علیها)

گرچه فاطمه (سلام الله علیها) گنجینه ی دانش و حکمت پدر بزرگوار خود بود، ولی متأسفانه مجموعه ای مدون از ایشان به دستمان نرسیده است ولی از لابه لای کتاب های حدیثی می توان به شمار قابل توجهی از این روایات دست یافت که در این نوشتار به نمونه هایی از آن اشاره می شود.

حدیث نبوی: «فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّي مَنْ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِي». (بیت الاحزان، ص234)

حدیث غدیرخم: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِيٌّ مَوْلَاهُ...» (الغدیر، ج1، ص؟؟)

حدیث جایگاه عالم و معلم: «إِنَّ عُلَمَاءَ شِيعَتِنَا يُحْشَرُونَ فَيُخْلَعُ عَلَيْهِمْ مِنْ خِلَعِ الْكَرَامَاتِ...». (منیة المرید، ص115)

حدیث کساء: «وَ الَّذی بَعَثَنِي بِالْحَقِّ نَبِيّاً وَ اصْطَفَانِي بِالرِّسَالَهِ نَجیّا وَ...» (مفاتیح الجنان، ص1341)

حدیث سیادت فاطمه (سلام الله علیها): «أَنْتِ سَيِّدَةُ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ مِنَ الاِوَّلینَ وَ الآخرینَ» (قادتنا، ج4، ص393)

حدیث پاداش دوستی آل محمود: «اَلا وَ مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ مَاتَ شَهِيداً» (انوار الزهراء، ص94)

حدیث صلوات بر فاطمه (سلام الله علیها): «يَا فَاطِمَةُ مَنْ صَلَّى عَلَيْكِ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ وَ أَلْحَقَهُ بِي حَيْثُ كُنْتُ مِنَ الْجَنَّةِ» (بحارالانوار، ج3، ص55)

حدیث دعای نور: «بِسْمِ اللَّهِ النُّورِ بِسْمِ اللَّهِ نُورِ النُّورِ» (مفاتیح الجنان، ص210)

و...

 

3ـ دانش لدنی (وحی غیر رسالی)

دانش لدنی، دانش وحیانی است که افزون بر کتاب آسمانی (رک: طه/92) به پیامبر یا اولیای خاص خدا اعم از زن یا مرد افاضه می گردد و برخاسته از مقام عصمت و تقوای آنان است. (رک: مقام علمی و کرامات حضرت زهرا (سلام الله علیها)، ص31)

علم لدنی دانشی نوین و بدون واسطه ی معلم یا مربی‌ای از نزد خدا و براساس حکمت و مشیت اوست که به برخی از اولیاء افاضه می گردد. بخشی از آن حکمت، از اسرار به شمار می آید و هرکسی را نشاید که رازدار آن دانای فرزانه قرار گیرد مگر از ظرفیت و سعه ی وجودی بالاتری نسبت به سایر بندگان برخوردار و سنخیتی با ملکوتیان داشته باشد. پیامبران و اولیای خدا به ویژه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) و اهل بیت او، از جمله حضرت فاطمه (سلام الله علیها) از این صنفند. لذاست که یکی از صفات اهل بیت (علیهم السلام) در زیارت جامعه کبیره «حفظه سرّ الله» پاسداران راز خداوند، است. (مفاتیح الجنان، ص951)

مصحف فاطمه (سلام الله علیها) یکی از اسرار الهی است که تنها بر فرزندان پاک او (علیهم السلام) آشکار شد. زهرای مرضيه (سلام الله عليها) در طول مراودات 75 روزه ای که پس از رحلت پدر بزرگوار خود نبی مکرم اسلام (صلی الله علیه و آله وسلم) با فرشته ي وحی، روح القدس جبرائیل داشت، به آن مفتخر گشت. (رک: اصول کافی، ج1، ص241)

 

توصیف مصحف فاطمه(سلام الله علیها) در کلام امام صادق(علیه السلام):

1ـ حجم مطالب: سه برابر قرآن

ابوبصیر در مجلسی نسبتاً طولانی با امام صادق (علیه السلام) درباره ي دانش بی نهایت علی (علیه السلام) می پرسد که امام (علیه السلام) در ادامه ي پاسخ مصحف فاطمه (سلام الله علیها) را نیز می افزایند: «مصحف فاطمه (سلام الله علیها) نزد ماست، مردم چه می دانند که مصحف فاطمه (سلام الله علیها) چیست؟ ابوبصیر گفت: گفتم: مصحف فاطمه(سلام الله علیها) چیست؟ فرمود: مصحفی سه برابر حجم قرآن موجود میان شماست، به خدا، که حتی یک حرف از قرآنتان در آن نیست. (همان، ص239)


2ـ محتوا: پیش بینی وقایع جاری بر نسل فاطمه (سلام الله علیها) تا رستاخیز

همان امام معصوم (علیه السلام) در روایتی دیگر درباره ي مضمون مطالب فرمودند: «مطلبی از حلال و حرام در آن نیست، بلکه دانش حوادث آینده در آن است» (همان، ص240) و در روایت دیگر دایره ي این حوادث را روشن می کنند: «و آن فرشته فاطمه را از حوادث آینده و جاری بر نسلش آگاه می کرد».

 

3ـ کابرد مصحف: اتخاذ مواضع سیاسی مناسب

ائمه (علیهم السلام) با استفاده از پیش بینی حاکمان آینده، سرنوشت قیام های سیاسی از جمله بنی حسن را در می یافتند؛ لذا در زمان خود، موضع درستی را در عدم مشارکت با آن قیام اتخاذ می‌کردند. حتی اگر طرفداران بسیاری می داشتند. (رک: همان، ص242.)

 

نام رهبران جمهوری اسلامی ایران در مصحف فاطمه(سلام الله علیها)

در مصحف فاطمه (سلام الله علیها) نام همه ي حاکمان زمین و سال حکومتشان ذکر شده است. روزی فضیل بن سکره نزد امام صادق (علیه السلام) می رود، امام فرمود: ای فضیل می دانی که اندکی پیش چه مطالعه می کردم؟ عرض کرد: نه، امام فرمود: این مطلب را در مصحف فاطمه (سلام الله علیها) مطالعه می کردم که هیچ فرمانروایی بر زمین حکومت نمی راند مگر نام او و پدرش در آن نوشته شده باشد...». (همان، ص242)

بر این اساس امام خمینی (ره) فرمودند: «ممکن است یکی از مسایلی که (جبریل به فاطمه) فرموده مسایلی باشد که در عهد ذریه ي بلند پایه او حضرت صاحب (علیه السلام) واقع شود که مسایل ایران هم جزو آن است» (صحیفه ي نور، ج19، ص378)

 

4ـ حکمت های فاطمه (سلام الله علیها)

حکمت و فرزانگی نشان از قوت و عقل و اندیشمندی صاحب آن دارد که در کنار کتاب به انبیاء برای آموزش مردم داده شده است. منبع حکمت علاوه بر آموزه های انبیا موهبت الهی است که به بندگان مخلص و پرهیزکار افاضه می شود. بدون شک حضرت فاطمه (سلام الله علیها) که در اوج تقوا و عصمت و اخلاص قرار داشتند، حکیمانه ترین سخنان را در گل واژه ها و خطبه های جاودان خود به ویژه خطبه ي فدکیه بر جای نهاده اند. برخی از سخنان حكيمانه ي ایشان که نظایر قرآنی نیز دارد عبارتند از:

1ـ «أدنی ما تکون المرأه الی الله أن تلنزم بیتها: نزدیک ترین حالت زن به خدا، پای بندی به ماندن درون خانه است. (خانه نشینی)» (فرهنگ سخنان فاطمه زهرا، ص125) هر زنی وجداناً و فطرتاً با تجربه ي خانه نشینی به احساس تقرب بیشتر به خدا، اعتراف می کند.

2ـ «خَيْرٌ لَهُنَّ أَنْ لَا يَرَيْنَ الرِّجَالَ وَ لَا يَرَاهُنَّ الرِّجَالُ: بهترین وضع برای زنان آن است که نه مردی آنان را ببیند و نه خود مردی را ببینند». (همان، ص123)

نظیر این سخن فرزانه،آیه ي کریمه ي «قُلْ لِلْمُؤْمِنينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصارِهِمْ... ‏وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ» (نور/31-30)

از جمله نگاه‌های حرام، نگاه به چهره و بدن نامحرم (زن یا مرد) است. اختلاف فقها در همراهی نگاه با حالت ریبه و تلذذ است که سخن حضرت فاطمه جامع همه ي دیدگاه ها و برائت یقینی از اشتغال به گناه است.

3ـ «يَا بُنَيَّ الْجَارُ ثُمَّ الدَّارُ» فرزندم ابتدا همسایه سپس خانه» (فرهنگ سخنان فاطمه زهرا، ص112) این گل واژه که بهترین راهکار تحسین روابط اجتماعی و ایجاد آرامش در جامعه است، خیرخواهی برای دیگران را به اوج می رساند خیرخواهی در دعا به جای بی تفاوتی، حسادت، کینه توزی و... منش فاطمه (سلام الله علیها) است.

4ـ فلسفه ي احکام در خطبه ي فدک، جامع ترین گل واژه های حکمت حضرت (سلام الله علیها) است: ایمان به خدا برای پاکی از پلیدی شرک، نماز برای فروتنی و دور شدن از خود بزرگ بینی، زکات برای پاکی خود و روزی، روزه برای ثابت شدن (یا آزمایش) اخلاص و اعتقاد توحیدی، حج برای تقویت و استحکام دین، عدالت برای همدلی و همراستايي افکار و دل ها، اطاعت از اهل بیت برای نظم دین، رهبری اهل بیت برای در امان ماندن از پراکندگی و چند دستگی، جنگ در راه خدا برای قدرتمندی اسلام، شکیبایی برای دستیابی به پاداش الهی، امر به معروف وسیله ي اصلاح عمومی است، نیکی به پدر و مادر دور ماندن از خشم خدا، پیوند با خویشاوندان باعث طول عمر و ازدیاد جمعیت، قصاص، پاسداری از خون ها، انجام دادن نذر در معرض آمرزش قرار گرفتن، تمام گذاشتن پیمانه و وزنه در معاملات برای پیشگیری از کم فروشی است و منع  شراب خواری برای پاک شدن از پلیدی و ناپاکی و دوری ورزیدن از تهمت افکنی مانع از نفرین (خدا) است، ترک دزدی باعث پاکی لقمه (عفت) و حرمت شرک از جانب خدا برای اخلاص اعتقاد به پروردگاری اوست. (اعلام نساء المومنات، ص558)

 

لازمه تحقق فلسفه ي احکام

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) پس از بیان فلسفه ي احکام و اخلاق نتیجه می گیرند که بندگان باید پرهیزکاری تمام و کاملی داشته باشند و مسلمانی واقعی را در رعایت چنین تقوایی می دانند که لازمه اش اطاعت از اوامر و نواهی خداست و از نظر ایشان چنین بندگانی در واقع دانشمندان خدا ترسند.

حضرت فاطمه (سلام الله علیها) در همه ي فرازها به آیات قرآن استناد می کنند: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَ لا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ» (آل عمران/ 102) و «إِنَّما يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبادِهِ الْعُلَماءُ» (فاطر/ 28)

 

دو نکته در استناد حضرت به آیات

با این استناد به نظر می رسد که حضرت فاطمه (سلام الله علیها) آیه «فَاتَّقُوا اللَّهَ حَقَّ تُقَاته» را با آیه «فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ» (تغابن/16). برخلاف نظر برخی مفسران تابعی، (رک: مجمع البیان) منسوخ نمی دانند. علت در تحقق آثار احکام الهی و رسیدن به مقام خشیت علمای راستین است که تنها با تقوای راستین و تمام و کمال حاصل می شود نه تقوای در حد توان. ولی آیه ي دوم نیز دریچه ي امیدی است برای افراد سست ایمان که عمل اندک آنان مورد قبول حضرت حق قرار گیرد.

سخن از مقام علمی، سطح دانش و تطبیق و تحلیل یادگاری های علمی حضرت فاطمه (سلام الله علیها) با علوم روز و کاربردی و روز آمد کردن آنها شاخه ای جداگانه در فقه الحدیث می طلبد، امید که خداوند راه های تحقیق این تلاش را بگشاید.

اینک به جایگاه فاطمه معصومه سلاله ي پاک او می پردازیم:

2ـ جایگاه علمی فاطمه معصومه (سلام الله علیها)

فاطمه کبری دختر امام موسی کاظم و بانو نجمه و خواهر تنی امام علی بن موسی الرضا (علیه السلام) در سال 183ق متولد شد. تا سه سالگی در دامن پدر پرورش یافت و از آن به بعد تحت سرپرستی برادر بزرگوار و امام خود، امام رضا (علیه السلام) قرار گرفت. لذا می توان گفت دانش خود را از محضر امام هشتم (علیه السلام) دریافت کرد و تحت تربیت ایشان، بانویی واجد همه کمالات: علمی، اخلاقی، طهارت، خردورزی، ایمان راستین و پایدار، عزتمندی، متانت، حق جویی و... گشت. (اعلام نساء المومنات، ص557) و در پایان در سن 28 سالگی با هدف دیدار برادر و سرپرست خود تبعید شده، خود عازم خراسان شد؛ اما در راه نزدیک ساوه به علت درگیری مسلحانه میان قافله اش و نظامیان خلافت عباسی و شهادت برخی از مردان خویشاوند خود، رنجور شد و پس از انتقال به شهر شیعه نشین قم، 17 روز در بستر بیماری افتاد و در این مدت به عبادت و مناجات عارفانه با خدا می پرداخت تا  سرانجام در سال 201 ق، بدرود حیات گفت. (همان: ص579)

درباره ي جایگاه علمی ایشان در دو بخش اثباتی و ثبوتی بحث می کنیم:

الف) اثبات مقام علمی حضرت معصومه (سلام الله علیها)

چند دلیل بر والایی جایگاه علمی ایشان می توان ارائه کرد:

1ـ اهتمام ائمه (علیهم السلام) به تربیت علمی افراد تحت تکفل

در مقدمه ي مقاله بیان شد که ائمه (علیهم السلام) به آموزش زنان به ویژه آموزش دینی در دو حوزه ي نظری و عملی عنایت ویژه ای داشتند. بدیهی است که امام رضا (علیه السلام) به تربیت و آموزش دینی خواهر بزرگوار خود عنایت و توجه ویژه داشتند و خواهر نیز به تمامی از حضرت رضا (علیه السلام) فرمانبرداری کردند و به مقامی رسیدند که همتایی برای ازدواج نداشتند و طبق توصیه ي پدر در گزینش یا رد خواستگار از امام رضا (علیه السلام) نظرخواهی می کردند و به محض اطلاع از عدم همتایی مورد با ايشان، جواب منفی می دادند.

سیره ي عملی حضرت معصومه (سلام الله علیها) که در راه سفر به خراسان مورد مشاهده ي عامه ي همراهیان و میزبانان میان راه قرار گرفت که سراسر متانت، حجاب، عفت، صبر، راز و نیاز و مناجات با خدا و کمال انقطاع به خدا که همانند رفتار امام رضا (علیه السلام) در تبعید به خراسان بود، از دانش والای ایشان به معارف دینی در حوزه های اعتقادی، اخلاقی و عبادی نشان دارد.

2ـ لقب محدثه (اعلام نساء مؤمنات، ص577)

محدثه، به زنی گفته می شود که با فرشتگان مقرب الهی به گفتگو بپردازد، بدیهی است که حاصل این گفتگو دانش لدنی است که تنها به عارفان حقیقی افاضه می شود. گرچه آثاری از این دانش به دست ما نرسیده است ولی شاهدانی که او را در این مقام یافته اند، یقیناً از علوم او نیز آگاه بودند.

 3ـ نداشتن همسری هم سطح

بارها از دختران امام کاظم (علیه السلام) این جمله شنیده شده است که در رد خواستگار می فرمودند: «ما کفو و همتایی نداریم» (منتهی الامال، ج2، ص845) کفویت از نظر فقه اشتراک در اسلام و ایمان (تشیع) است ولی در زمان ائمه (علیهم السلام) اصحاب خاص ایشان به خواستگاری دخترانشان می رفتند ولی اینان نیز آن پاسخ را می شنیدند بنابراین منظور از همتایی در همه ي کمالات است از جمله علم؛ یعنی علم اصحاب خاص ائمه (علیهم السلام) به سطح علمی این کریمه ي امامت نمی رسید.

(البته برخی دانشمندان علل دیگری را در مجرد ماندن دختران امام کاظم (علیه السلام) بیان داشته اند كه از جمله فشار حکومت وقت بر این خاندان و مرتبطین با آن بود).

4ـ تقوای والای حضرت معصومه (سلام الله علیها)

چنان که بیان شد طبق روایات، اخلاص و تقوا از عوامل نزول حکمت الهی بر قلب مخلص است. حضرت معصومه که در اوج اخلاص و تقوا بودند یقیناً گل واژه های حکمت بسیاری داشتند؛ گرچه از آن محرومیم.

5ـ وجوب بهشت بر زائر حضرت معصومه (سلام الله علیها)

امام رضا (علیه السلام) ضمن توصیه بر زیارت حضرت معصومه فرمودند: «مَنْ زَارَهَا عَارِفاً بِحَقِّهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ»: هرکس او -فاطمه معصومه (سلام الله علیها)- را با شناخت حق او، زیارت کند، بهشت برای اوست». (بحارالانوار، ج102، ص265) حق حضرت معصومه (سلام الله علیها) به طور مطلق آمده است بنابراین علاوه بر مودت مقام علمی را نیز در بر می گیرد.

6ـ جایگاه و نام والا

حضرت معصومه (سلام الله علیها) در زمان حیات و پس از آن با گذشت قرون ـ هم چنان از نام نیک و جایگاه والایی در میان شیعیان و علما و فقها برخوردارند، کرامات بسیاری از ایشان پدیدار گشته است. (رک: فروغی از کوثر، ص76-54)

نام نیک حضرت معصومه (سلام الله علیها) یادآور نام نیکی است که خداوند از پیامبران خود به یادگار نهاده است چنان که درباره ي نوح، ابراهیم، موسی، هارون، الیاس و... می فرماید: «وَ تَرَكْنا عَلَيْهِ فِي الْآخِرينَ»: نام نیکی از او در میان بعدی ها نهادیم. (صافات/ 78، 108، 119، 129) که این نام نیک و ماندگار به سبب ایمان، عمل صالح و ابلاغ پیام الهی یعنی علم حقیقی بوده است. عوامل رفعت به موجب قرآن کریم نیز کلمه ي توحید (رک: فاطر/ 10) و عمل صالح (رک: مجادله/11) و علم (همان) است و بدون شک جایگاه و نام نیک جاودان و برکات حضرت معصومه (سلام الله علیها) جوشیده از عوامل نام برده است.

ب) مرحله ي ثبوتی علم حضرت معصومه (سلام الله علیها)

در بخش پیش ادله عالمه بودن حضرت فاطمه معصومه (سلام الله علیها) بیان شد، در این قسمت به فرازی از علوم آن بزرگوار نگاهی می اندازیم.

1ـ پاسخ به پرسش های متنوع دینی

اهل بیت (علیهم السلام) معدن علوم قرآن، سنت نبوی و حکمت لدنی بودند، و پرتوهایی از آن را بر قلوب آماده ي فرزندان و شیعیان خود می تاباندند، حضرت معصومه (سلام الله علیها) به علت علاقه و فرصت کافی از محضر برادر و امام معصوم خود علی بن موسی الرضا (علیه السلام) نهایت استفاده علمی را برد. و به جایگاهی از علوم رسید که توانایی پاسخگویی به مراجعان به بیت امام (علیه السلام) را به طور کمال و تمام داشت. یکی از زنان عالمه معاصر با استفاده از مطالعات تاریخی خود نقل کرد: «شیعیان بلاد اسلامی از مناطق دور دست با انبوهی از نامه ها و پرسش ها به مدینه و خانه ي امام کاظم (علیه السلام) می آمدند، گاهی نامه ها به دست بیت شریف (سلام الله علیها) می رسید گاهی نامه ها را حضرت معصومه (سلام الله علیها) می خواند به پرسش ها پاسخ می گفت، شیعیان پس از دریافت پاسخ از امام رضا (علیه السلام) آنها مطباق با پاسخ حضرت معصومه (سلام الله علیها) می دیدند» (سیمای جمهوری اسلامی ایران، شبکه1، سال1384، برنامه سالروز ولادت حضرت معصومه (سلام الله علیها)) لازم به یادآوری است که پرسش متنوع و در موضوعات گوناگون کلامی، فقهی، اخلاقی، تفسیری و... بود.

2ـ نقل حدیث

حدیث نبوی و ائمه شیعه، پس از تفسیر قرآن کریم مهم ترین و قابل توجه ترین دانش های عصر اموی و عباسی بود، و ناقل حدیث از جایگاه اجتماعی و علمی والایی برخوردار می شد و از عالمان زمان خود به شمار می آمد. در میان نقل حدیث شیعه مورد تأکید و توصیه ائمه هدی (علیهم السلام) قرار داشت. زیرا باعث نشر اسلام ناب محمدی(صلی الله علیه و آله وسلم) می گشت. لذا امام صادق (علیه السلام) می فرمود: «راوی سخن ما که اعتقاد پیروانمان را استوار می سازد از هفتاد هزار عابد بهتر است». (اصول کافی، ج1، ص؟؟؟) و نیز امر امامت را زنده و پایدار می ساخت، زیرا امام رضا(علیه السلام) می فرمود: «خداوند بنده ای را بیامرزد که امر ما را زنده کند. پرسیدند چگونه؟ فرمود: سخن ما را بشنود و به دیگران برساند». (عیون اخبار الرضا (علیه السلام))

در این راستا بود که حضرت معصومه (سلام الله علیها) در زمان اختناق شدید بر شیعیان به ویژه بیت شریف امامت و زندانی شدن پدربزرگوارشان امام موسی بن جعفر (علیه السلام) به نقل حساس ترین احادیث ولایت می پردازد. و با این سند نشان می دهد که اهل بیت (علیهم السلام) علومشان را از یکدیگر می گیرند نه از صحابیان و تابعیان بیگانه و ثابت می کنند که اهل بیت معدن دانشند و نیازی به صحابیان و تابعان ندارند، بلکه سایرین برای دستیابی به علوم خالص اسلام، باید به خاندان امامت مراجعه کنند.

ادب نقل حدیث

حضرت معصومه (سلام الله علیها) در نقل حدیث نیز از برادر خود امام رضا(علیه السلام) الگو می گیرد. امام رضا (علیه السلام) حدیث سلسله ذهب را با سند آبايی تا به خداوند می رساند و حضرت معصومه با سند زنان اهل بیت (علیهم السلام) تا به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) حضرت علی (علیه السلام) و حضرت فاطمه (سلام الله علیها) می رساند. در ادامه 2 حدیث را نقل می کنیم:

حدیث غدیر

بکر بن احمد قصری از فاطمه دختر علی بن موسی الرضا (علیه السلام) از فاطمه و زینب و ام کلثوم دختران موسی بن جعفر (علیه السلام) همگی گفتند: فاطمه دختر جعفر بن محمد صادق (علیه السلام) از فاطمه دختر محمد بن علی (علیه السلام) برای ما گفت: فاطمه دختر علی بن حسین (علیه السلام) برای من گفت: فاطمه و سکینه دختران امام حسین (علیه السلام) از ام کلثوم دختر فاطمه دخت پیامبر خدا برای من گفت: «آیا سخن رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلم) را در روز غدیر خم فراموش کردید: هرکس مولایش بودم پس علی مولای اوست؟ و سخن او را كه (یا علی) تو نسبت به من مانند هارون هستي براي موسی. (الغدیر، ج1، ص196)

حدیث معراج و فضل شیعه

بکر بن احنف با همان سند حدیثی طولانی در فضائل علی (علیه السلام) و شیعیان او نقل می کند که فرازی از آن عبارت است از: «... بر در بهشت نوشته است: لا اله الا الله، محمد رسول الله، علی ولی الله و بر پرده اش نوشته اند: آفرین آفرین به کسانی چون شیعه ي علی(علیه السلام). (بحارالانوار، ج68، ص76)

نتیجه

زنان اهل بیت نبوت (صلی الله علیه و آله وسلم) به ویژه دختران ایشان در راستای امر قرآن و توصیه های پدران خود که رهبر دینی جامعه بودند، به فراگیری دانش می پرداختند و عالمه های جاودانی گشتند که دانش اندوزان را جیره خوار خوان نعمت دانش خود ساختند.

فهرست منابع

* قرآن کریم.

* سید رضی، نهج البلاغه.

1. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار.

2. محمد حسون، ام علی مشکور، اعلام النساء المؤمنات، تهران، اسوه، 1411ق.

3. امینی، محمد حسین، الغدیر.

4. آلوسی، روح المعانی.

5. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، تصحیح علی اکبر غفاری، بیروت، دار تعارف، چاپ چهارم، 1401ق.

6. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا (علیه السلام).

7. محمد بیگی، الیاس، فروغی از کوثر، قم، زائر، 1379.

8. مصباح یزدی، محمد تقی، جامی از زلال کوثر، محقق: محمد باقر حیدری، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380.

9. صادقی اردستانی، احمد، زنان دانشمند و راوی حدیث، قم، بوستان کتاب، چاپ سوم، 1385.

10. عباسی، محمدرضا، انوار الزهرا (سلام الله علیها)، تهران، پیام نور، 1374.

11. قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه ي کمره ای، تصحیح محمد رضا اشرافی، مشهد، به نشر 1382.

12. قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، چاپ مکرر، 1370.

13. قمی، عباس، بیت الاحزان، ترجمه محمد محمدی اشتهاردی، قم، ناصر، چاپ چهارم، 1370.

14. حسینی میلانی، محمد هادی، قدتنا کیف نعرفهم، قم، موسسه ال البیت لإحیاء التراث، چاپ دوم، 1413ق.

15. فضل الله، محمد حسین، خطبه ي نماز جمعه، بینات، بیروت، 1423ق.

16. حجتی، محمدباقر، تاریخ قرآن کریم، تهران، دانشگاه تهران، چاپ ششم، 1372.

17. فیض کاشانی، ملامحسن، تفسیر صافی، قم، صدر، چاپ اول، 1415ق.

18. خمینی، روح الله، صحیفه نور، مؤسسه ي تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران.

19. عاملی، زین الدین (معروف به شهید ثانی)، منیه المرید، محقق رضا مختاری، قم، انتشارات سلامی، چاپ هفتم، 1376.

20. عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن کریم، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1374.

21. گواهی، زهرا، مقام علمی و کرامات حضرت زهرا (سلام الله علیها)، طلیعه، مشهد، 1373.

22. دشتی، محمد، فرهنگ سخنان فاطمه زهرا (سلام الله علیها)، قم، مشهور، چاپ یازدهم، 1388.

 

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 14


تعداد امتیازات: (0) Article Rating
تعداد مشاهده خبر: (1597)

نظرات ارسال شده

هم اکنون هیچ نظری ارسال نشده است. شما می توانید اولین نظردهنده باشد.

ارسال نظر جدید

نام

ایمیل

وب سایت

تصویر امنیتی
کد امنیتی را وارد نمایید:

Escort