زیارت اربعین و بصیرت افزایی/ استاد شایسته خوی
زیارت اربعین بنا به روایتی از امام حسن عسکری(ع)به عنوان یکی از 5 نشانه‌ی ایمان مؤمنین معرفی شده است. این زیارت منقول از امام صادق(ع)است که در آن ايشان در بیان زیارت، قصه ي کربلا را با تبیین اهداف و علل آن بازگو می‌کنند.
در واقع اربعین چهل روز تلاش برای شکست جهالت و گمراهی و پیامش پیام روشنگری است. اربعین روز پایان سرگردانی‌ها و رهایی از ضلالت‌هاست. روز اربعین رسیدن به فهم حسین(ع)و آغاز معرفت است؛ روز آشکار شدن ایمان و اثبات آن.
جهالت به چه؟ به ندانستن آن چه با آن مواجهیم و تلاش نکردن برای بهتر شدن وضعیت فعلی و موجود و قناعت به وضعیت موجود و عدم حرکت به وضعیت مطلوب. جهالت به عدم به کارگیری توانمندی‌ها در برابر دشمن.
جهالت در تمام عرصه‌ها حضور دارد: جهل به دین، جهل به وظایف و جهل به حقوق كه توسط دشمنان دروني و بيروني ما يعني كسالت و تنبلي و نابساماني وضع جامعه تقويت مي شود و ما با زیارت اربعین و با هدف شناسايی قيام امام حسین(ع)می‌خواهیم به ایمان برسیم؛ ایماني كه رهایی از جهالت و گمراهی است.
طرح جامع برای رهایی از جهالت و ضلالت "شناخت" است شناختي كه قدرت تعقّل و تفکّر را بالا مي برد و عقل را به کار مي اندازد و طوري ما را حرکت مي دهد تا خود را از وضعیت موجود به وضعیت بهتر و کامل تر مطلوب برسانیم و امام حسین(ع)با بذل جان خودو فرزندانش طرح جامعی را طراحی نمود که ما را از جهالت و ضلالت رهایی بخشد؛ چنان که امام صادق(ع)می‌فرمایند: «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ لِيَسْتَنْقِذَکَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلَالَةِ». زیارت اربعین خواندن، انسان را به امام حسین(ع)و اهدافش پيوند مي دهد و اثر اين پیوند، تبعیت و اطاعت از او و جداکردن وي از عاملین قتل امام(ع)و دشمنان ایشان است. امام صادق(ع)به ما مي آموزند که چگونه با امام حسین(ع)ارتباط برقرار کنیم و این ارتباط در زندگی و رفتار ما طوری اثر گذارد که پرچم حسین بن علی(ع)را به دستان پر برکت حضرت مهدی(ع)بسپاریم.
زیارت مشتمل بر چند بخش است:
بخش اول: سلام به امام با صفات و ویژگی‌هایی که زیارت کننده ارادت خود را به امام اظهار می‌کند.
«السَّلَامُ عَلَى وَلِيِّ اللَّهِ وَ حَبِيبِهِ»؛ یعنی حسین بن علی(ع)هنوز زنده است و حبیب و ولی خداست و دل ما متوجه اوست و تبلیغات یزیدی در طول تاریخ نتوانسته است ما را طعمه ي خود سازد.
«السَّلَامُ عَلَى خَلِيلِ اللَّهِ وَ نَجِيبِهِ ِالسَّلَامُ عَلَى صَفِيِّ اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِيِّه» و سپس «السَّلَامُ عَلَى الْحُسَيْنِ الشَهید»:
با این سلام‌ها با امام و اندیشه‌ها و سیره اش عهد می‌بندیم تا در واقع به اصل خودمان بپيونديم. در سلام‌های بعدی متوجه وقایع و حوادثی هستيم که در سایه سار حماسه ای که امام آفرید به وقوع پیوست و زائر حضرت آن‌ها را بار ديگر متذکّر و متوجّه می‌گردد.
سلام بر کشته‌ی اشک‌ها: یعنی امام حسین(ع)رسالت عظیمش حفظ اسلام است که با اشک عجین شده و این نهضت با اشک به بار می‌نشیند؛ لذا نهضت امام حسین(ع)نهضت به جنبش در آوردن و تحوّل قلوب است.
در بخش دوم: شهادت‌ها و اقرارها آغاز می‌شود و در واقع معرفی خودمان به امام پس از سلام بر اوست. در اين مرتبه، شيعه عقاید خود را نسبت به امام حق عرضه می‌دارد و در پیشگاه الهی شهادت می‌دهد.
«اللَّهُمَّ إِنِّي أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِيُّكَ وَ ابْنُ وَلِيِّكَ...»
در این فرازها فرهنگ اباعبدالله را به قلب خود القا می‌کنیم.
بار خدایا! شهادت می‌دهم و بر این شهادت پایدارم. خدایا! ما شهادت امام(ع)را هدیه و اکرام تو می‌دانیم.
شخصي که چنین بینشی داشته باشد هرگز در برابر دشمن کوتاه نمی آید و چه بسا دشمنان در نظر او سبک و خوار مي شوند.
خدایا او را به پاکی نسل و پاکیزگی برگزیده‌ی و او را بزرگی از بزرگان عالم و پیشوایی از پیشوایان الهی قرار دادی تا آن جا که در زیارت چنین می‌خوانیم و باور داریم «جَعَلتَهُ حُجَّهً عَلَی خَلقَکَ مِنَ الاَصفِیاء»: یعنی این که او حجّت بر خلق او و از ناحیه ي خداوند تعیین شده و با این عبارت امامت حقه ي امام حسین(ع)را امری از جانب پروردگار دانسته و به نص آن باور داریم.
از این جا به بعد بخش سوم دعا، رسالت و اهداف امام را متذکر می‌شویم:
«فَأَعْذَرَ فِي الدُّعَاءِ وَ مَنَحَ النُّصْحَ وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلَالَةِ».
امام در دعوت خود هر عذري را بريد و حجت را تمام نمود و در غیر خواهی دریغ ننمود. خدایا! خون خويش را در راه تو بذل کرد تا بندگان تو را از جهالت و سرگردانیِ گمراهی برهاند.
پس این جاست که اگر حسین شناس شدیم ، اهل نجات و هدایت خواهیم شد و به "خود" واقعی مي رسيم.
در بخش بعدی امام جعفر صادق(ع)عواملی را بیان می‌فرمایند که به این منجر شد که افرادی مقابل امام حسین(ع)بایستند و حضرت را به شهادت برسانند. توجه دقیق به این بخش بصیرت را می‌ا‌فزاید و دیدي وسیع و قوی به مؤمن می‌دهد. نيز از همین جهت است که خواندن زیارت اربعین از نشانه‌های مؤمن محسوب شده است. «وَ قَدْ تَوَازَرَ عَلَيْهِ مَنْ غَرَّتْهُ الدُّنْيَا... الْمُسْتَوْجِبِينَ النَّار».
چه عواملي موجب فريب دشمنان امام و روي گرداندن ايشان از امام حسين(ع)شد؟
در اين دعا به اين عوامل اشاره مي کند:
1ـ دنیا فریبی
2ـ ستم کاری و ظلم
3ـ پیروی از هوای نفس
4ـ پیروی از اهل ظلم و نفاق
نتیجه‌ی این عوامل چه بود؟
1ـ بهره ي آخرت را به کمترین قیمت و به بهايی ناچیز فروختند.
2ـ خدا و پیامبرش را به خشم آوردند.
3ـ مستوجب آتش شدند به سبب این که حامل بار سنگین گناه شدند.
در این فراز جبهه‌ی خودی و جبهه‌ی غیر خودی در جامعه از هم جدا می‌شود و امام صادق(ع)حرکت زیبای امام حسین(ع)را در مقابل ایشان توصيف مي كند.
«فَجَاهَدَهُمْ فِيكَ صَابِراً مُحْتَسِباً».
پروردگارا! امام در راه تو سخت مبارزه کرد مبارزه اي لوجه الله! نه از سر احساس که با صبر و پایمردی و حسابگری کامل در نهایت خونش را در مسیر اطاعت تو ریختند و هتک حریم مطهرش را مباح شمردند. امام با خط سرخ شهادت معنای زندگی را به ما فهماند.
پس در انتها زائر از زبان معصوم(ع)دشمنان دين و قرآن و اهل بيت را مورد لعنت قرار مي دهد و مجوز اين لعنت را از امام معصوم(ع)مي‌گيرد.
«اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ لَعْناً وَبِيلًا وَ عَذِّبْهُمْ عَذَاباً أَلِيماً».
این فراز از دعا در واقع تثبیت تبرّی و برائت از دشمنان خدا و پیامبر و اولاد معصومینش می‌باشد که باعث بیداری دل و زنده ماندن آن می‌شود.
لعن به انسان جهت می‌دهد و این جاست که بصیرت حاصل می‌گردد و بصیرت فقط با لعن و تنفّر و تبرّی از دشمنان اهل بیت حاصل می‌شود. لعن و نفرین مسیر تبرّي را تصحیح می‌کند.
و در پايان، مجدداً خدمت اباعبدالله سلام عرض می‌کنیم چرا که پس از لعن بر دشمنان او اظهار ارادت مؤثّرتر است.
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ... شَهِيداً»:
و این ارادت است که در سراسر وجود ما بعثت و انگیزش به سوی خوبی‌ها را ایجاد می‌کند و ما را به سمت عالی ترین انگیزه ي حیات و زندگی سوق می‌دهد.
پس از سلام زائر بیان می‌دارد: مراتب حیات و شهادت امام و این که امام وفادار به عهد خود با خدا بود؛ و پایداری بر عهد خود ورزيده است و مجدداً از آن‌هایی که به امام ظلم کردند و آن‌هایی که به این عمل راضی شدند، اظهار انزجار و تنفر مي كند و برتولّی نسبت به امام و دوستان امام و تبرّی از دشمنان ايشان شهادت مي دهد.
شهادت بر ضرورت وجود امام در بین مردم به عنوان پایه‌های دین و ارکان آن و این که امام نوری است که مؤمنین به واسطه ي آن جمع می‌شوند و عقال پیدا می‌کنند، برنامه دارند و پراکنده نمی شوند و استمرار امامت از امام حسین(ع)و ایمان و تسلیم زائر حسینی نسبت به امام خود را بيان مي كند و به این که در معیّت امام هستیم و قبول داریم امام و خانواده اش و گروهی را که فرهنگ و صحنه ي کربلا را ایجاد کردند و مایه ي حیات و هدایت و ثبات قدم مردم شدند اقرار داريم.
پس زیارت اربعین، یعنی وفادار به اهل بیت ماندن، بر عهد حسینی پايداري ورزيدن و همواره رو به سوی حقیقت داشتن.
فهرست منابع
1ـ شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی، آیه الله جوادی آملی
2ـ کربلا مبارزه با پوچی‌ها، اصغر طاهرزاده.