امام سجّاد(ع) گریهی سازنده را اینگونه تبیین میکنند: «خوف و خشیت آن نیست که انسان گریه کند و اشکش جاری شود، ولی ترسی که او را از معاصی بازدارد در او نباشد، به درستی که آن خوف کاذب است.»
فخرالسادات هاشمی
«جوانى از من پرسید: اگر بناست مکتب امام حسین(ع) احیا شود، آیا ذکر مصیبت آن امام هم ضرورتى دارد؟ گفتم بله، دستورى است که امامان به ما دادهاند و این دستور، فلسفهاى دارد و آن این که هر مکتبى اگر چاشنىاى از عاطفه نداشته باشد و صِرف مکتب فلسفه و فکر باشد، آن قدر در روح ما نفوذ ندارد و شانس بقا ندارد، ولى اگر چاشنى عاطفه داشته باشد، این عاطفه به آن حرارت مىدهد. بدون شک مکتب امام حسین(ع) منطق و فلسفه دارد، درس است، باید آموخت، امّا اگر دائماً این مکتب را صرفاً به صورت فکرى بازگو کنیم، حرارت و جوشش آن گرفته مىشود و اساساً کهنه مىگردد.» (مطهری، 1389، ج16، ص57).
بیشک گریه عامل بسیار مهمّى در تقویت عواطف و شناخت در موضوع مورد نظر و نیز آمادگى رفتارى و تقویت علاقه و محبّت و در نهایت، همانند سازى با افراد و موضوعات مورد علاقه میشود (www.shafaqna.com، تاریخ 1392.7.3). گریهی معصومین(ع) و یا سفارش آنها به گریه دربارهی بعضی افراد، موجبات شناخت الگوهای مناسب و تشخیص آسانتر حق از باطل را فراهم میآورد. در ادامه به بررسی بخشی از آثار تربیتی گریه بر اهل بیت(ع)میپردازیم:
1. گریه مايهی استمرار و دوام راه
بقای شخصيتهاى معنوى، به جسم و حضور دنيويشان نيست بلكه به فكر و راه و رهنمود و سرانگشت اشارهشان (كه همواره باقى است) وابسته است. لذا مىبينيد كه به ما گفتهاند هرسال براى امام حسين گريه كنيد. گريه كردن، به معناى زنده بودن يك مصيبت است؛ گويى همين ديروز اتّفاق افتاده است. انسانى هزار و چند صدسال قبل به شهادت رسيده است، چرا بايد امروز براى او گريه كرد؟ گريهى ما به خاطر اين است كه اگر ياد او با همهى ابعادش در ذهن و زندگى و بساط هستى ما زنده نماند، به تدريج فكر و سرانگشت اشارهى او كمرنگ خواهد شد؛ چه ما بخواهيم و چه نخواهيم(28/4/1368،www.khamenei.ir).
2. گریهی اهل بیت(ع) حکایتگر اوج محبّت ایشان نسبت به دوستان
اظهار غم و اندوه و گریه کردن در مرگ و فقدان عزیزان، از لوازم عاطفهی بشری و از آثار رقّت و از مقتضیات رأفت انسانی است. مضمون گفتار رسول خدا(ص) درباره گریه همین است:
«اِنَّها هیَ رَحْمَةٌ وضَعُهَا اللَّهُ فِي قُلُوبِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ، وَإِنَّمَا يَرْحَمُ اللَّهُ مِنْ عِبَادِهِ الرُّحَمَاءَ»(عاملی(شهید ثانی)، بیتا، ص106) این(گریه)، عاطفه و رأفت و رحمت از الطاف و نعمتهای خداوندی است و در قلب هر یک از بندگانش که بخواهد قرار میدهد.
عاطفه هر چه بیشتر باشد، طبعاً اثر آن نیز بیشتر است، و رحمت و رأفت درونی هر چه عمیقتر شود تأثیر و گریهی شخص نیز به همان اندازه شدیدتر خواهد گردید. اهل بیت(ع)علاوه بر نشان دادن غم و اندوه خود، به نحوی توجّه افراد حاضر وحتی آیندگان را به شخصیّتِ فردِ از دنیا رفته جلب میکردند و علاقهی خود را به فرد متوفّی نشان میدادند.
در تاریخ و سیرهی پیامبر(ص) آمده است که ایشان در وفات افراد متعدّد و نیز بر شهیدان اشک ریختهاند. از آن جمله: عبدالمطلب، ابیطالب، آمنه بنت وهب (مادر بزرگوارشان)، جعفر طیّار، فاطمه بنت اسد، زید بن حارثه، حمزه(عموی بزرگوارشان)، و... (قمی،بیتا، ج1، ص96).
توجّه در حیات این افراد این نتیجه را به دست میدهد که این بزرگواران همه در مسیر حق گام برمیداشتند و میتوانند الگوی مناسبی باشند.
3. رشد و تکامل اجتماعی
توصیهی اهلبیت(ع) به شیعیان برای اشک ریختن در مسائل مورد نظر، باعث رشد و تکامل اجتماعی و ایجاد نشاط در جامعه میشود. کسی که اشک از چشمانش برای مصیبت اهلبیت(ع) جاری میشود، یعنی به درجهای از رشد و تکامل اجتماعی رسیده که نسبت به ظلمی که بر حق روا داشتهاند، بیتفاوت نمیباشد؛ بلکه برای آن اشک میریزد. این گریه، گریهی کمالخواهی و فضیلتطلبی است و این نه تنها مانع از تحرّک اجتماعی نیست؛ بلکه برخورد اجتماعی و تبرّی را به دنبال دارد (www.shafaqna.com، تاریخ 3/7/1392).
در بحارالانوار نقل شده است «روزی علی(ع) با زنی مواجه شد که همسرش در جنگ کشته شده بود و او برای ادارهی زندگی، خدمتکاری میکرد. حضرت برای کمک به او برایش طعامی بردند و خود شخصاً لقمه به دهان یتیمانش گذاشتند و هربار اشکریزان فرمودند: فرزندانم! علی را حلال کنید، اگر در حقّ شما کوتاهی نموده است.» (مجلسی،1385 ج41، ص52)
در «عیون اخبار الرضا(ع)» از امام علی(ع) روایت شده که: «آنجناب فرمود: من و فاطمه(س)وارد شديم بر رسول خدا(ص)، پس آنجناب را يافتم که به شدّت گريه ميكرد. من عرض كردم: پدر و مادرم فداى تو باد يا رسولاللَّه! چرا گريه ميكنى؟ فرمود: يا على! آن شبى كه مرا در آسمان سير ميدادند، زنانى از امّت خود را ديدم كه در عذاب سخت معذّب بودند و من براى آنها به فزع آمدم و از سختى عذاب آنها گریه کردم.» (شیخ صدوق، 1400، ج1، ص249)
4. تحکیم پیوندهای عاطفی
یکی از سنّتهای پیامبر و دیگر معصومین(ع)، ابراز محبّت و شدّت عاطفهی ایشان میباشد که به گفته خودِ ایشان باعث استحکام پیوندهای عاطفی میگردد.
امام حسن عسکرى(ع) از آباء و اجداد خود از حضرت علىبنابىطالب(ع) روايت كرده است كه آنجناب فرمود: «چون جعفربنابىطالب (بعد از مدّتی طولانی) از حبشه به مدینه آمد و خدمت حضرت رسول(ص) مشرّف شد، آن بزرگوار برخاست و دوازده قدم او را استقبال كرد و با وى معانقه كرد و ميان دو چشم او را بوسيد و گريه كرد و فرمود: اى جعفر نميدانم به كدام يك سرور و شادى من زيادتر است؛ به آمدن تو از سفر يا به گشادن خدا، قلاع خيبر را به دست برادرت. پس به محض ديدن او از روى شادى گريه كرد.» (شیخ صدوق،1400، ج1، ص194 و 195).
این گریه را که اغلب گریهی شوق مینامند میتوان یکی از نمودهای ابراز محبّت و عاطفه دانست که خود سبک درستی از زندگی اجتماعی و تعامل با افراد را به ما یاد میدهد. این نمونه ها در زندگی اهلبیت(ع) زیاد به چشم میخورد.
5. منزلت و سازندگی معنوی
امام علی(ع) میفرمایند: «به درستیکه هیچکس منزلتش نزد خداوند متعال بالاتر از کسی که از خشیت الهی گریه میکند، نیست.» (عباس قمی،بیتا، ج1، ص95)
اشکی که از ترس خداوند ریخته شود، آنقدر مقام و منزلت و سازندگی و رشد برای صاحبش دارد که پیامبر(ص) برای ترغیب و آگاهی امّت اینچنین میفرمایند: «بدانید که هرکس چشمانش از ترس خدا اشک ریزد، در برابر هر قطره اشک او کاخی مروارید و جواهرنشان در بهشت به او میدهند. در آن کاخ چیزهایی است که هیچ چشمی ندیده و هیچ گوشی نشنیده و به ذهن هیچ بشری خطور نکرده است.» (محمّدی ری شهری، 1384،ج2، ص537)
خضوع و فروتنی یکی دیگر از آثار مهم گریه خصوصاً گریه از خوف و خشیت الهی میباشد که تاثیر فراوانی در سازندگی و افزایش آمادگی قلب برای پذیرش حق دارد. در قرآن کریم آمده است : «وَ يَخِرُّونَ لِلْأَذْقانِ يَبْكُونَ وَ يَزِيدُهُمْ خُشُوعا»(اسرا/109) و آنها با چشم گریان همگی سر بر خاک عبودیت نهاده و پیوسته بر فروتنی و ترسشان(از خدا) میافزاید.
امام علی(ع) میفرمایند: «رسول خدا از ترس خدا، بدون جرم و گناه آنقدر اشک میریخت که سجّادهاش تر میشد.» (طباطبایی، 1417 ه.ق، ج6، ص308).
امام سجّاد(ع) گریهی سازنده را اینگونه تبیین میکنند: «خوف و خشیت آن نیست که انسان گریه کند و اشکش جاری شود، ولی ترسی که او را از معاصی بازدارد در او نباشد، به درستی که آن خوف کاذب است.» (عباس قمی،بیتا، ج1، ص95)
رسول خدا(ص) در پاسخ به مردی که از ایشان پرسید: «چه چیز گناهان مرا پاک میکند؟ فرمود: اشکها، خضوع و بیماریها.» (محمدی ری شهری، ج4، ص1909)؛ بنابراین تحصیل رضوان الهی از دیگر آثار معنوی گریه است. برای به دست آوردن همین رضایت و خشنودی خداوند و رها شدن از بار گناهان است که در دعای کمیل میخوانیم: «اِرحَم مَن رَاسُ مالِهِ الرَجاء وَ سِلاحُهُ البُکاء».
هنگامی که با اشکها و مناجاتهای خالصانهی عزیزترین بندگان خدا که همان معصومین(ع)هستند، مواجه میشویم، میبینیم که ایشان گریه را به عنوان یکی از راههای بزرگ معنویّت و رسیدن به کمال در پیشِ روی ما قرار دادهاند. انشاءالله با الگوبرداری از سیرهی معصومین(ع) بتوانیم جزء مقرّبان درگاه الهی شویم.
منابع:
* قرآن کریم
1. بابویه قمی(شیخ صدوق)، محمّد بن علی بن، عيون اخبار الرضا(ع)، ترجمهی محمدتقی آقا نجفی اصفهانی، ج1، 1400.
2. جزری، ابی الحسن علی بن محمّد، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ج1، 1426.
3. سخنان رهبر معظم انقلاب مدظلّهالعالی در مراسم بیعت مسئولان احداث مرقد امام،28/4/1368، سایت:www.khamenei.ir.
4. طباطبایی، سیّد محمّد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417 ه.ق، ج6.
5. عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی، مسکن الفواد عند فقد الاحبة و الاولاد، قم، نشر بصیرتی، بیتا.
6. عباس قمی(محدث قمی)، سفینه البحار(و مدینه الحکم و الآثار)، ج1، بی تا.
7. مجلسی(علامه مجلسی)، محمّدباقر، بحارالانوار، ج41، 1381.
8. محمّدی ری شهری، محمّد، میزان الحکمه، ج2 و4، 1384.
9. مطهّری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مرتضی مطهری، تهران، انتشارات صدرا، 1389، ج16.
10. www.shafaqna.com، مقاله چرا زائران به خصوص ایرانیان در کنار بقیع گریه میکنند؟، تاریخ 3/7/1392.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 33