استفاده‌هاي نادرست از تلفن همراه/ رقیه حسینی
ارتقاي فنّاوري‌هاي ارتباطي در دهه‌هاي اخير، نحوه‌ي ارتباطات فردي و اجتماعي افراد را تحت تأثير قرار داده است. در اين ميان تلفن همراه جايگاهي ويژه دارد. ورود تلفن همراه به عرصه‌ي وسايل ارتباطي منجر به شكل گيري نوع جديدی از ارتباطات شده و قابليّت و امكانات جديدي را براي رابطه با ديگران در اختيار همگان قرار داده است. از جمله مهم‌ترين و رايج‌ترين اين امكانات دو فنّاوري اس ام اس و بلوتوث است.
الف) سرويس پيام كوتاه (SMS)
SMS مخفف (Short Massage Service) به معناي سرويس پيام كوتاه است كه نخستين بار در سال 1990م در اروپا به كار رفت و در زمان بسیار كوتاهی توانست به سراسر جهان راه يابد. از سال 1381ش اين فنّاوري در ايران به كار گرفته شد و اينك يكي از مهم‌ترين و رايج‌ترين شيوه‌هاي ارتباطي در جهان است. سرعت بالا، دسترسي دائم، فراگيري مخاطبان، خصوصي بودن و فردي بودن را از جمله ويژگي‌هاي بارز اين پديده مي‌توان دانست.
علاوه بر این اس ام اس كاركردهاي زيادي نیز دارد از جمله: اطّلاع‌رساني، ايجاد ارتباط تفريحي، سرگرمي، تخليه‌ي رواني، تبليغات، ايجاد نگرش جديد سياسي، ايجاد شبكه‌ي اجتماعي، توليد ادبي، هنري، مذهبي، اعتقادي و...
مهم‌ترين دلايلي نیز كه موجب افزايش محبوبيت و اقبال مخاطبان به اين پديده شده است را مي‌توان شامل اين موارد دانست:
الف) هزينه‌ي مناسب: ارسال پيام كوتاه در مقايسه با مكالمه با تلفن همراه مقرون به صرفه و ارزان‌تر است.
ب) آزادي و كنترل‌پذيري كمتر: تلفن همراه در مقايسه با ديگر رسانه‌ها، كمتر دچار سانسور است و به همين علّت كساني كه پيام‌ها و حرف‌ها و اخبار كوتاه را به دلايل امنيتي، سياسي، فرهنگي و اخلاقي نمي‌توانند از طريق رسانه‌هاي جمعي ارسال يا در ارتباطات كلامي بيان كنند، اين وسيله را براي ارسال بر مي‌گزينند.
ج) ميل به تفريح، سرگرمي و تفنّن: طنز، لطيفه، شوخي و خنداندن يكي از نيازهاي هر جامعه است كه بايد برآورده شود. حال اگر اين امكان توسّط رسانه‌هاي رسمي و دولتي فراهم نشد، مخاطبان براي پاسخ به نياز خود و ايجاد فضايي طنز‌آميز با ارسال پيام كوتاه به هزينه‌ي شخصي در ايجاد اين فضا سهيم مي‌شوند. از اين رو است كه يكي از كاركردها و موارد اصلي استفاده‌ي (SMS) خصوصاً در كشور ايران طنز است.
د) فقدان محدوديّت‌هاي ارتباطي: برخي محدوديت‌هاي ارتباطي كه به دلايل مختلف سياسي، اخلاقي، عرفي، قانوني و... بر مناسبات ميان فردي اعضاي جامعه حاكم است را مي‌توان با استفاده از SMS ناديده گرفت. به عنوان مثال ارتباط با جنس مخالف يا رساندن پيام به فلان شخصيّت و... .
ب) بلوتوث
قابليّت ديگري كه به واسطه‌ي رواج تلفن‌هاي همراه به عرصه‌ي ارتباطات فردي وارد شده و به دليل جذابيت‌هايش با استقبال بسياري هم مواجه گردیده، فنّاوري بلوتوث است. قابليتي كه بيشتر گوشي‌هاي همراه به آن مجهّزاند و از آن براي ارسال فايل‌هاي مختلف صوتي و تصويري از يك گوشي به گوشي ديگر استفاده مي‌کنند. حجم فايل‌هايي كه از طريق بلوتوث ارسال مي‌شود معمولاً بين 3 تا 5 كيلوبايت است و ارسال آن وابسته به نوع گوشي و حجم فايل، بين 15 ثانيه تا 3 دقيقه طول مي‌كشد. تفاوت بلوتوث با پيام كوتاه آن است كه پيام كوتاه بدون نياز به كسب موافقت گيرنده به دست او مي‌رسد امّا براي دريافت بلوتوث لازم است گيرنده از طريق گوشي خود موافقتش را با ارسال اعلام كند. باید توجّه داشت که در كنار موارد استفاده‌ي بسيار از اين قابليّت، بخش قابل توجّهي از اين فنّاوری به تبادل عكس‌ها و مطالبي اختصاص می‌یابد كه در فضاي رسمي امكان انتشارشان نيست؛ اعمّ از فيلم‌هاي كوتاه از زندگي خصوصي افراد مشهور يا معمولي (خصوصاً فيلم‌هاي غيراخلاقي) یا فيلمها و كليپ‌هاي سياسي نظير صحنه‌ي درگيري‌ها و زد و خورد پليس و مذهبي. آمارهاي رسمي و غيررسمي حاكي از آن است که بخش اعظم بلوتوث‌های رد و بدل شده میان افراد مربوط به صحنه‌هاي غير اخلاقي و شنيع است. همين خصوصي بودن و به عبارتي ممنوع بودن مطالب ارسالي با بلوتوث بر جذّابيّت آن‌ها و ميل به داشتن‌شان در میان افراد مي‌افزايد. خصوصاً كه عمده‌ي اين فيلمها و عكس‌هاي تبادلي توسّط دوربين‌هاي گوشي‌هاي همراه و در موقعيّت‌هاي حسّاسي گرفته شده است كه به هر دليلی دوربين‌هاي رسانه‌هاي رسمي به آن راه ندارند يا حاضر نيستند. همين خصلت سبب مي‌شود كه بلوتوث‌ها با پديده‌ي شايعه نسبت مستقيم بيابند. در مكان‌هايي كه ازدحام جمعيّت در آن‌ها بسيار است مانند ايستگاه‌هاي قطار و مترو، پارك‌ها و اتوبوس و... تبادل بلوتوث بين افراد ناشناس بیشتر صورت می‌گیرد. در واقع تلفن‌هاي همراه به خاطر حجم كوچكي كه دارند بنابراين حمل و انتقال آن‌ها در همه‌ي زمان‌ها و مكان‌ها به راحتي امكان‌پذير است. اين ويژگي نيز به نوبه‌ي خود نقش بسزايي در رفع مشكلات و نيازهاي افراد خصوصاً در دوران پيشرفت علوم و فنّاوري ايفا مي‌كند امّا همان طور كه گفته شد نفوذ اين وسيله در مجالس و فضاهاي غيراخلاقي و ممنوعه توسّط افراد و از طريق ضبط صدا، فيلم برداري و عكس گرفتن منجر به گسترش فساد و شيوع فحشا مي‌گردد و در اينترنت نيز فضايي را براي دانلود كردن فيلم‌هاي سكس و سوپر براي موبايل فراهم می‌کند كه اين نيز يكي از راه‌هاي گسترش فحشا و فساد است. اخيراً نيز يكي ديگر از قابليت‌هاي تلفن همراه كه شايد بتوان در وصفش چنين گفت كه هيچ حسني در استفاده ندارد و هدف از توليد آن، صرفاً استفاده‌ي غير اخلاقي مي‌باشد و در جهت فريفتن افراد و سوء استفاده‌هاي جنسي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، هندزفري‌هايي (گوشي‌هاي كوچك ضميمه‌ی تلفن همراه) است كه با استفاده از آن‌ها مي‌توان صداي زن را به مرد و صداي مرد را به زن تبديل كرد.
به عنوان مثال مي‌توان به نمونه‌اي از كاربردهاي سياسي بلوتوث به فيلم قتل ندا آقا سلطان اشاره كرد كه چندي پيش اتّفاق افتاد. اين فيلم كوتاه كه صحنه‌ي تيرخوردن ندا آقا سلطان را در جريان آشوب‌هاي پس از انتخابات در حدود يك دقيقه نشان مي‌داد با دوربين گوشي همراه گرفته شده و به سرعت از طريق بلوتوث‌ها و بلافاصله بعد از آن در سايت‌هاي اينترنتي منتشر شد و مي‌توان گفت مهم‌ترين فيلمي بود كه از اين وقايع در سطح جهان و در شكل‌دهي منفي افكار عمومي ايران و جهان نسبت به جريانات داخلي كشور مؤثر بود.
از دیگر نمونه‌های كاربردهاي غيراخلاقي بلوتوث مي‌توان به انتشار فيلم خانوادگي برخي از بازيگران سينما و تلويزيون و يا اعضاي تيم ملي فوتبال اشاره كرد كه اين فيلمها نيز توسط دوربين‌هاي گوشي ضبط شده و از طريق بلوتوث و با سرعتي غيرقابل وصف در سطح كشور منتشر مي‌شوند.
علاوه بر آن چه گفته شد از دیگر پيامدهاي پيشرفت علوم و فنّاوري، در عرصه‌ي مخابرات و ارتباطات، توليد تلفن‌هاي همراه خيلي پيشرفته با امكانات بسيار زياد است كه با ظواهري بسيار زيبا و جذّاب وارد بازار مي‌شوند. پيامد منفي اين پديده، تجمّل‌گرايي و اسراف در هزينه است خصوصاً براي افرادي كه تلفن همراه را وسيله‌اي براي گذراندن وقت و اسباب سرگرمي مي‌دانند.
برخي فوايد تلفن همراه
گرچه نكاتي كه درباره‌ي استفاده‌ي سوء از تلفن همراه بيان شد، واقعيّاتي است كه در جامعه اتفاق می‌افتد و مشاهده می‌شود اما با نگاهي منصفانه و منطقي مي‌توان استفاده‌هاي مفيدي نيز براي اين وسيله‌ي ارتباطي برشمرد (ر.ك: عاملي،صص67-33). از جمله‌ي اين فوايد مي‌توان به موارد ذيل اشاره نمود:
الف) كاركردهاي عام: 1ـ ارتباطات بدل از حضور فيزيكي: با استفاده از تلفن همراه رايانه‌اي، بسياري از گفتگوها، مذاكرات، نقل و انتقالات و موارد ديگر كه پيش از اين، مجاورت افراد و حضور فيزيكي آنان را در كنار يكديگر مي‌طلبيد تسهيل شده و بدون نياز به جابه جايي افراد انجام شدني است.
2ـ تسهيل امور در حال حركت: كاربران تلفن‌هاي همراه موارد متعددي را مي‌توانند برشمارند كه به علت داشتن تلفن همراه از برخي مشكلات كه به «در حركت بودن» يا «جاي مشخص نداشتن» مربوط مي‌شود پيشگيري كرده و كارها را تسهيل كرده‌اند و از محدوديّت‌هاي ارتباطي و كاري بسياري رها شده‌اند.
3ـ سرگرمي: تلفن همراه به منزله‌ي وسيله‌اي چند رسانه‌اي به مهم‌ترين وسيله‌ی گذران اوقات فراغت و وسيله‌ي سرگرمي تبديل شده است.
4ـ خدمات شهري: دولت تلفن همراه و مديريت آن تنوع گسترده‌اي از خدمات شهري مرتبط با تلفن همراه را فراهم كرده است مانند: ارائه‌ي خدمات مبتني بر موقعيت، شامل نقشه‌ي هوشمند شهرها و مراكز خدمات شهري و راهنمايي‌دارندگان تلفن‌هاي همراه رايانه‌اي به يافتن نزديك‌ترين پمپ بنزين، داروخانه، اداره‌ي پليس و... .
5ـ دسترسي دائمي به اطّلاعات و تبادل آن: كاربران تلفن همراه مي‌توانند به اينترنت متصل شوند و فايل‌ها و اطّلاعات مورد نياز خود را دريافت كنند و يا براي ديگران ارسال نمايند و... .
6ـ ذخيره‌ی اطّلاعات فردي: تلفن‌هاي همراه رايانه‌اي جديد امكانات متعدّدي براي ذخيره‌ی اطّلاعات در انواع فرمت‌ها را دارند و حجم آن‌ها نيز هر روز رو به افزايش است.
ب) علاوه بر كاركردهاي عام مي‌توان كاركردهاي اقتصادي مانند آگهي‌هاي تبليغاتي همراه، كاركردهاي سیاسي و دولتي مانند دولت تلفن همراه و كاركردهاي فرهنگي نيز براي تلفن همراه برشمرد كه در اين مجال تنها به بردن نامي از آن‌ها اكتفا شده و مشتاقان مي‌توانند براي دريافت اطلاعات بيشتر و مفصّل‌تر به منابع مربوط مراجعه كنند. (عاملي، همان)
مقابله با استفاده‌ي نادرست از تلفن همراه: در اين مورد به سخن يكي از بزرگان بسنده مي‌كنيم. ايشان معتقدند كه:
«گسترش، تعميق و پرطنين‌تر ظاهر شدن تلفن همراه، مسئولان و اولياي آينده‌نگر را بر آن مي‌دارد كه فرصت طلايي سال‌هاي پيش رو را از دست نداده اولاً به رفع تعارض‌هاي فرهنگي- اجتماعي جوامع خويش دست يازند و ثانياً با پذيرش اين واقعيّت كه اولياي امور جوامع در انتخاب بين خوب و بد مخيّر نبوده غالباً بايد بين بد و بدتر دست به انتخاب بزنند، با كنار نهادن رويكرد آرمان‌گرايانه كه در شرايط فعلي جامعه، به هيچ وجه حاضر به تن دادن به واقعيّات و پذيرش هزينه كردن نيست، رويكرد مداخله‌گرايانه را پيشه‌ی خود ساخته در اين مسير با پذيرش هزينه كردن، اقدام‌هاي مداخله‌گرايانه را با موفقيتي هر چند نسبي، مواجه سازند. ثالثاً، اولياي امور بايد دست به فرهنگ‌سازي لازم بزنند و در اين ميان حتّي از اقدام‌هايي نظير آن‌چه نيك‌انديشان غربي براي كاهش مراجعه كاربران اينترنتي به سايت‌هاي سكس انجام داده‌اند نيز پرهيز و ابا نداشته باشند. آن چه از آن ياد شد، جامعه را در برخورد با آميزه‌ي فرصت‌ها و تهديدهاي فن‌آوري ارتباطي پيشرفته، از جمله تلفن همراه ياري كرده، به فرصت‌هاي بالقوّه‌ی آن اجازه‌ي رشد داده خواهد شد در غير اين صورت با از دست رفتن سال‌هاي محدود پيش رو امكان بسترسازي لازم براي برخورداري از فرصت‌هاي بالقوّه‌ی فنّاوري‌هاي اطّلاعاتي از دست رفته، در مجموع تهديدهاي بالقوّه‌ی فنّاوري‌هاي مزبور، از جمله تلفن همراه رخ خواهند نمود و جامه با سيل ويرانگر تهديدهاي فنّاوري‌هاي اطّلاعاتي بيش از پيش روبرو خواهد شد. (منطقي، ص238)
فهرست منابع:
1. ر.ك: عاملي، سعيد رضا، (شاهو صبّار- مهدي رنجبر رمضاني)، مطالعات تلفن همراه، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انساني دانشگاه‌ها (سمت)، تهران، چاپ اول، 1387.
2. ره توشه راهيان نور (فرهنگنامه بصيرت و جنگ نرم)، تهيه و تدوين، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1389.
3. عاملي، سعيد رضا، مطالعات تلفن همراه، همان.
4. منطقي، مرتضي، تلفن همراه، نشر عابد، تهران، چاپ دوم، 1387.