بهترین روز خدا

 مروری بر معارف دعای ششم صحیفه سجادیه، دعای صباح و مساء/ مریم پورحسینی

صحیفه‌ی سجادیه که بعضی زبور آل محمد آن را نام نهاده‌اند و بعضی دیگر «قرآن صاعد» دایره‌المعارفی است مشتمل بر: اصول عقاید، رموز فضایل اخلاقیه و نکات و دقایق عرفانی که وظایف بندگی و عبودیت را تبیین می‌نماید. از جمله دعاهای این انجیل اهل بیت، دعای صباح و مساء است که امام سجاد (علیه‌السلام) آن را در بامدادان و شبانگاهان می‌خواندند. در جملات این دعا آمده است:

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اجْعَلْهُ أَيْمَنَ يَوْمٍ عَهِدْنَاهُ، وَ أَفْضَلَ صَاحِبٍ صَحِبْنَاهُ؛ بار الها! بر محمد و آلش درود فرست و امروز را فرخنده‌ترین روزی قرار بده که تاکنون یافته‌ایم و کامل‌ترین رفیقی که با او همراه بودیم».

عنوان «بهترین روز خدا» برگرفته از این فراز دعاست که تدوین اصول آن با توجه به معارف این دعای شریف می‌تواند ما را به فرخنده‌ترین روز زندگیمان برساند.

اصل اول: بهترین روز خدا روزی است که با حمد و سپاس الهی آغاز شود.

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي خَلَقَ اللَّيْلَ وَ النَّهَارَ بِقُوَّتِه...ِ؛ سپاس خدای را که با نیروی خود شب و روز را آفرید. «حمد» یعنی ثناگویی بر کمال و جمال چیزی که برای نعمت و انعام و احسان‌های پروردگار به کار می‌رود. انسان‌ها اگر در برابر نعمات بی‌شمار الهی حمد به جای نیاورند از حیوانات هم پست‌تر خواهند بود. چنان که در دعای اول صحیفه‌ی سجادیه آمده است: «اگر چنین می‌بودند از حدود انسانیت بیرون شده و به مرز حیوانیت می‌رسیدند و چنان می‌بودند که در کتاب محکمش فرموده: «إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلاً؛ ایشان جز به چارپایان نمانند بلکه از آنان گمراه‌ترند».

برکات حمد

الف ـ عمر خود را با آن کسانی از خلق خدا که حمد او را می‌کنند به پایان می‌رسانیم و عاقبت به خیر می‌شویم. «حَمْداً نُعَمَّرُ بِهِ فِيمَنْ حَمِدَهُ مِنْ خَلْقِهِ، وَ نَسْبِقُ بِهِ مَنْ سَبَقَ إِلَى رِضَاهُ وَ عَفْوِهِ».

ب ـ حمد چراغ راه تاریک برزخ ما می‌شود و قبر ما را روشن می‌سازد و راه‌گشای جاده‌ی قیامت است. «حَمْداً يُضِي‏ءُ لَنَا بِهِ ظُلُمَاتِ الْبَرْزَخِ ، وَ يُسَهِّلُ عَلَيْنَا بِهِ سَبِيلَ الْمَبْعَثِ».

ج ـ حمد موجب صعود مقامات ما در قیامت می‌شود و پرونده‌ی ما را تا اعلی علیین بالا می‌برد. «حَمْداً يَرْتَفِعُ مِنَّا إِلَى أَعْلَى عِلِّيِّينَ فِي كِتَابٍ مَرْقُومٍ يَشْهَدُهُ الْمُقَرَّبُونَ».

دـ حمد سبب نورانی شدن چهره در قیامت می‌شود.

«حَمْداً تَقَرُّ بِهِ عُيُونُنَا إِذَا بَرِقَتِ الْأَبْصَارُ، وَ تَبْيَضُّ بِهِ وُجُوهُنَا إِذَا اسْوَدَّتِ الْأَبْشَارُ».

اصل دوم: توجه به موارد اطاعت الهی و اوقات به جا آوردن واجبات

«وَ يَنْظُرُ كَيْفَ هُمْ فِي أَوْقَاتِ طَاعَتِهِ، وَ مَنَازِلِ فُرُوضِهِ، وَ مَوَاقِعِ أَحْكَامِهِ؛ و می‌نگرد که به هنگام طاعت و اوقات به جا آوردن واجبات و موارد احکام او چگونه‌اند؟»

«اطاعت» به معنای پذیرش فرمان است. شخص مطیع کسی را می‌گویند که فرمان‌های الهی را به همراه رغبت و خضوع اجرا نماید. بر طبق آیات قرآن کریم «اطاعت از خدا و پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم‌السلام) واجب است و باید نهایت سعی و تلاش در این زمینه به کار گرفته شود.

«فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَ اسْمَعُوا وَ أَطِيعُوا...؛ تا می‌توانید تقوای الهی پیشه کنید و گوش دهید و اطاعت کنید». (تغابن/16)

نکته‌ی مهم در بحث طاعت الهی، این است که معمولاً آغاز آن همراه با کراهت و ناخوشایندی است. این مطلب از سخن علی (علیه‌السلام) برمی‌آید؛ زیرا ایشان می‌فرمایند:

«وَ اعْلَمُوا أَنَّهُ مَا مِنْ طَاعَةِ اللَّهِ شَيْ‏ءٌ إِلَّا يَأْتِي فِي كُرْهٍ...؛ آگاه باشید چیزی از طاعت خدا نیست جز آن که با کراهت انجام می‌گیرد». (نهج‌البلاغه، خطبه176)

امام صادق (علیه‌السلام) در سفارشی به عبدالله جندب می‌فرمایند: «از شبکه‌های شیطان خواب ماندن از ادای نمازهای واجب است». (ابن شعبه حراني، ص313)

اصل سوم: توجه به شاهدان قیامت به خصوص شهادت زمان

«وَ هَذَا يَوْمٌ حَادِثٌ جَدِيدٌ، وَ هُوَ عَلَيْنَا شَاهِدٌ عَتِيدٌ، إِنْ أَحْسَنَّا وَدَّعَنَا بِحَمْدٍ، وَ إِنْ أَسَأْنَا فَارَقَنَا بِذَمٍّ؛ خدایا امروز روزی جدید و تازه است و او بر ما شاهدی حاضر است، اگر خوبی کنیم ما را سپاس گویان ترک کند و اگر بدی کنیم نکوهش کنان از ما جدا گردد».

در روایت از امام صادق (علیه‌السلام) آمده است: «مَا مِنْ يَوْمٍ يَأْتِي عَلَى ابْنِ آدَمَ إِلَّا قَالَ لَهُ ذَلِكَ الْيَوْمُ يَا ابْنَ آدَمَ أَنَا يَوْمٌ جَدِيدٌ وَ أَنَا عَلَيْكَ شَهِيدٌ فَقُلْ فِيَّ خَيْراً وَ اعْمَلْ فِيَّ خَيْراً أَشْهَدْ لَكَ بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَإِنَّكَ لَنْ تَرَانِي بَعْدَهَا أَبَداً؛ روزی بر فرزند آدم فرا نمی‌رسد مگر آن که به او می‌گوید: ای پسر آدم! من روز جدیدی هستم و بر تو شاهد و گواهم پس سخن نیکی در من بگو و کار خیری را در من انجام بده تا روز قیامت به نفع تو گواهی بدهم که همانا پس از این دیگر مرا هرگز نخواهی دید». (كليني، 523/2)

از بعضی از علماء نقل شده است که این گفتار به زبان حال است و سزاوار است که مؤمن با گوش دل این پیام را بشنود و به مقتضای آن عمل کند، نکته‌ی آموزنده و بیدار کننده در روایت جمله‌ی آخر این است که می‌گوید: «فَإِنَّكَ لَنْ تَرَانِي بَعْدَهَا أَبَداً» یعنی روز هم چون مسافری است که هرگز امید مراجعت آن نمی‌رود.

دریغا که دور جوانی گذشت                        به لهو و لعب زندگانی گذشت

دریغا چنان روح پرور زمان                         که بگذشت بر ما چو برق عیان

دریغا که مشغول باطل شدیم                       زحق دور ماندیم و عاطل شدیم

در ادامه‌ی دعای ششم از خداوند تقاضا می‌نماییم که هر روز بهترین مصاحب ما باشد.

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنَا حُسْنَ مُصَاحَبَتِهِ...؛ بار الها! بر پیامبر و آل او درود فرست و به ما روزی فرما که همدم و هم صحبت خوبی برای این روز باشیم».

اصل چهارم: عدم انجام گناه صغیره و کبیره

چهارمین اصل برای بهترین روز خدا این است که نباید پایمان به گناهی کشیده شود و معصیتی کوچک یا بزرگ را مرتکب شویم.

«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنَا حُسْنَ مُصَاحَبَتِهِ، وَ اعْصِمْنَا مِنْ سُوءِ مُفَارَقَتِهِ بِارْتِكَابِ جَرِيرَةٍ، أَوِ اقْتِرَافِ صَغِيرَةٍ أَوْ كَبِيرَةٍ؛ ما را از سوء مفارقتش به خاطر ارتکاب گناه یا کسب معصیت کوچک و بزرگ حفظ فرما».

گناه صغیره: یعنی گناهانی که در نفس اثری از خود باقی نمی‌گذارد و اگر هم اثری دارد جزئی و زودگذر و زوال‌پذیر است.

البته گفتنی است که برخی از علما قائلند به این که کوچکی و بزرگی نسبت به معصیت الهی متصور نیست؛ بلکه همه‌ی معاصی کبیره‌اند، زیرا نافرمانی مولا محسوب می‌گردد و دارای قبح و زشتی است.

گناه کبیره: یعنی گناهانی که ظلمت و تاریکی آن در نفس باقی می‌ماند. جمعی بر آنند که هر گناهی که در شرع مقدس برای مرتکب آن حدّی معین شده و یا وعده‌ی صریح عذاب به آن داده است آن گناه بزرگ است.

امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند: «الْكَبَائِرُ الَّتِي أَوْجَبَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ عَلَيْهَا النَّارَ؛ کبائر گناهانی است که خدای تعالی عذاب دوزخ را برای آن‌ها واجب کرده است». (حر عاملي،‌ 249/3)

قرآن می‌فرمایند: «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ...؛ (ای اهل ایمان) چنان چه از گناهان بزرگی که شما را از آن نهی کرده‌اند دوری گزینید (یعنی گناهان کبیره را مرتکب نشوید) ما از گناهان دیگر شما درگذریم». (نساء/31)

رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) می‌فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ كَتَمَ ثَلَاثَةً فِي ثَلَاثَةٍ كَتَمَ رِضَاهُ فِي طَاعَتِهِ وَ كَتَمَ سَخَطَهُ فِي مَعْصِيَتِهِ وَ كَتَمَ وَلِيَّهُ فِي خَلْقِهِ فَلَا يَسْتَخِفَّنَّ أَحَدُكُمْ شَيْئاً مِنَ الطَّاعَاتِ فَإِنَّهُ لَا يَدْرِي فِي أَيِّهَا رِضَى اللَّهِ وَ لَا يَسْتَقِلَّنَّ أَحَدُكُمْ شَيْئاً مِنَ الْمَعَاصِي فَإِنَّهُ لَا يَدْرِي فِي أَيِّهَا سَخَطُ اللَّهِ وَ لَا يُزْرِيَنَّ أَحَدُكُمْ بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِ اللَّهِ فَإِنَّهُ لَا يَدْرِي أَيُّهُمْ وَلِيُّ اللَّهِ؛ همانا خدای تعالی سه چیز را در سه چیز پنهان فرموده است. رضا و خشنودی خود را در طاعتش پنهان فرموده و سخط و خشم خود را در گناه و معصیت کردن مکتوم نموده و دوست خود را در میان خلقش پنهان نموده است. پس کسی از شما هیچ عبادتی را سبک مشمارد را سبک مشمارد زیرا نمی‌داند‌ که رضای الهی در کدام از آن‌ها است و هیچ یک از شما هیچ گناهی را کم نپندارد که چه داند خشم در کدامین از گناهان است و هیچ یک از شما هیچ کسی از خلق خدا را با چشم حقارت نگاه نکند که نمی‌داند ولیّ خدا کدامین از خلق است». (نوري طبرسي،‌ 103/9)

اصل پنجم: توجه به پر شدن پرونده و کارنامه‌ی عمل از اعمال نیک

امام سجاد (علیه‌السلام) در دعای صباح و مساء می‌فرمایند: «اللَّهُمَّ يَسِّرْ عَلَى الْكِرَامِ الْكَاتِبِينَ مَئُونَتَنَا، وَ امْلَأْ لَنَا مِنْ حَسَنَاتِنَا صَحَائِفَنَا، وَ لَا تُخْزِنَا عِنْدَهُمْ بِسُوءِ أَعْمَالِنَا؛ بارالها! زحمت ما را بر کرام کاتبین آسان فرما و نامه‌های اعمال ما را پر از کارهای نیک گردان و ما را نزد آنان با کارهای زشت‌مان بی‌آبرو مفرما». (مجلسي،‌ 306/94)

لفظ کرام کاتبین در قرآن شریف آمده است: «وَ إِنَّ عَلَيْكُمْ لَحافِظِينَ. كِراماً كاتِبِينَ؛ البته نگهبان‌ها بر مراقبت احوال شما مأمورند که آن‌ها نویسندگان اعمال شما و مقربند». (انفطار/11-10)

فرشتگان دارای کرامت و بزرگواری هستند به این معنی که در مقام انجام وظیفه‌شان با بزرگواری رفتار می‌کنند و همانند بعضی از مأموران در دستگاه‌های حکومتی این دنیا پرونده‌سازی نمی‌کنند و دنبال بهانه‌ای نیستند که آدمی را مجرم قلمداد کنند.

فهرست منابع:

1.    حرّانی، حسن ابن شعبه، تحف العقول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1404هـ.ق.

2.  کـلینی، محمد بن یعقـوب، الکافـی، تهران، دارالکتب الاسلامی، چاپ چهارم، 1365.

3.  حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، دارالاحیاء التراث العربی، بی تا.

4.  نوری طبرسی، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم، مؤسسه آل البیت (عَلَيْهِمُ السَّلَام)‏ لاحیاء التراث، 1408هـ.ق.

5.  مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار الجامعه لدرر الاخبار الائمه الاطهار، بیروت ـ لبنان، مؤسسه وفا، چاپ دوم.