حجامت در درمان سردرد، تقویت عقل و حافظه، درمان بیماریهای پوستی و روانی، دفع سموم از بدن، افزایش قدرت بینایی، درمان زکام و آلرژی و... نافع است.
معصومه مصطفوینژاد
حجامت یک روش خونگیری است كه به منظور پیشگیری از بروز بعضي بیماریها و درمان برخي ديگر به كار ميرود. سابقهی حجامت به 3300 سال قبل از میلاد مسیح میرسد و دین اسلام نيز این روش درمانی را با قوّت مورد تأیید قرار داده است؛ به طوری که بیش از 530 مرتبه در روایات بر انجام آن تأکید شده است (ر.ک: منتظر، فصل9).
حجامت هدیهی شب معراج پيامبر و از آیات الهی است: «قال رسولالله (صلیاللهعلیهوآله) فی لَیلَه اسری... یا محمد مُر اُمَّتِکَ بالحِجامه» اي محمّد (صلیاللهعلیهوآله) حجامت كن و امّتت را به حجامت امر كن (بحارالانوار، ج59، ص300، باب89).
رایجترین نوع حجامت، حجامت عام است که بین دو کتف و در خط وسط بین مهرههای 5-3 پشت انجام میشود. این حجامت در احادیث به نام حجامت نافع آمده و آن را شفای همهی امراض دانستهاند. امام صادق (علیهالسّلام) میفرمایند: «الحِجامه... شفاء مِن کُلِ داء» (مستدرک، ج13، ص80، باب استحباب الحجامه).
- حجامت درمان بیش از 100 بیماری است (برگرفته از سلسله مباحث مطرح شده در دانشگاه رضوی، دوره آموزشی طبّ اسلامی).
- حجامت پیشگیریکننده از بیماریهای یک سال است: «ان الحِجامه... مصحه سنه» (مستدرک، ج13، ص80).
- در درمان بیماریهای خونی مؤثّر است: «الداء ثلاث و الدواء ثلالث... فَدَواءُ الدم الحجامه» (الفقیه، ج1، ص126).
- در درمان سردرد، تقویت عقل و حافظه، درمان بیماریهای پوستی و روانی، دفع سموم از بدن، افزایش قدرت بینایی، درمان زکام و آلرژی و... نافع است (ر.ك: خیراندیش، ج1).
زمان انجام حجامت
1- فصول: حجامت نخست در فصل بهار و سپس در پاییز بیش از سایر فصول توصیه شده و از انجام آن در سرما و گرمای شدید نهي شده است.
2- ماهها: حجامت در کانون اوّل از ماههای رومی که تقریباً معادل دی ماه است، نهی شده و در ماه آذار رومی معادل فروردین توصیه شده است.
3- روزهای ماه: اوّل و آخر ماه قمری برای حجامت مناسب نیست و در زمان غلبهی نور ماه يعني14 و 15ماه قمری نیز حجامت مناسب نیست. امّا زمانی که ماه رو به نقصان میگذارد یعنی 16 و 17 ماه بهترین زمان حجامت است.
همچنین روزهای ابری و طوفانی روزهای مناسب برای حجامت دانسته شده امّا در روز جمعه اگر ضرورت جدّی وجود نداشته باشد، نهی شدهاست.
4- ساعت: بهترین ساعت حجامت در روز زمانی است که گرما به سردی میل کند و نباید در حرارت خیلی شدید حجامت کرد.
ملاحظات قبل از حجامت
- در حمّام و بلافاصله پس از استحمام نباید حجامت کرد مگر در موارد خاص، یک ساعت پس از حمام استراحت نموده و بعد حجامت کنند.
- بلافاصله بعد از خوردن و همینطور در حال گرسنگی نباید حجامت کرد.
- بین جماع و حجامت حداقل باید 12 ساعت فاصله باشد.
ملاحظات پس از حجامت
- تا یک ساعت پس از حجامت نباید موضع حجامت را شست و تا 24 ساعت پس از حجامت نباید حمّام کرد.
- بلافاصله بعد از حجامت نباید خوابید.
- تا 24 ساعت پس از حجامت باید از جماع پرهیز کرد و همچنین از حرکات نفسانی شدید مانند خشم و هیجانات عصبی نیز باید خودداری کرد.
- یک ساعت پس از حجامت میتوان غذا خورد و بهتر است از آبمیوهها در فصل گرما و سکنجبین که از عسل تهیه شده در فصل سرما استفاده کرد. خوردن آب انار پس از حجامت باعث زنده شدن خون و نشاط تن میشود. مصرف غذاهای نمکدار مثل گوشت نمکسود و ماهی نمکسود تا سه ساعت پس از حجامت و خوردن تخممرغ در افراد سرد مزاج ممنوع است (ر.ک: سید محمّدکاظم قزوینی، فصل2).
موارد منع حجامت
- حجامت زن باردار مخصوصاً در ماه اوّل و هشتم مگر به ضرورت با نظر پزشک حاذق و خونگيري کم.
- حجامت زنان در ایّام عادت ماهانه مخصوصاً در روزهای اوّل عادت که حجم خونریزی زیاد است.
- حجامت در افراد بلغمی مزاج توصیه نمیشود (برگرفته از سلسله مباحث مطرح شده در دانشگاه رضوی، دوره آموزشی طبّ اسلامی).
دعای حجامت امام رضا (علیهالسّلام):
نقل شده كه بهتر است در هنگام حجامت اين دعا خوانده شود:
« بِسم اللّه الرِّحْمنِ الرِّحِیم. اَعُوذُ بِاللّهِ الْکَریمِ فی حِجامَتی مِنَ الْعَیْنِ فی الدِّمِ وَ مِنْ کُلِّ سُوءٍ وَ اَعْلالٍ وَ اَمْراض وَ اِسْقامٍ وَاَوجاعٍ وَ اَسْئَلُکَ الْعافِیَهَ وَ المُعافاهَ وَ الشِّفاءَ مِنْ کُلِّ داءٍ»؛ (مستدرک، ج13، ص86، باب استحباب حجامه و وقتها).
پاسخی کوتاه به انتقاد مخالفان حجامت مبنی بر اینکه حجامت همان خونریزی وریدی است:
براي حجامت مواضع خاصّی در نظر گرفته شده و برای هر موضع نیز آثار درمانی متعدّدی است و همینطور استفاده از بادکشی در حجامت باعث برخورد ببیشتر آنتیژنها با سلولهای ایمنی و همینطور سرعت ترمیم بافتی در ناحیه میشود و نیز ترکیب بیوشیمیایی خون دفع شده از طریق خونگیری وریدی و خون حجامت تفاوت اساسی دارد و غلظت فاکتورهای بیوشیمی خصوصاً تریگلیسیرید و کلسترول در خون حجامت نسبت به خون وریدی به طور معناداری گاه تا دو برابر بیشتر است. پس تفاوت بسیاری بین این دو وجود دارد (رضا منتظر، فصل9).
منابع:
1- خیراندیش، حسین، حجامت از دیدگاه اسلام، چاپ دوّم، تابستان 79، انتشارات کمالالملک قم.
2- شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، چاپ انتشارات جامعه مدرسین قم، 1413 ه.ق.
3- قزوینی، سیّد محمّدکاظم ، طبّ جامع امام صادق (علیهالسّلام)، ترجمه لطیف راشدی و سعید راشدی، چاپ ششم، تهران، 1389.
4- مجلسی، بحارالانوار، ج59و110، چاپ مؤسسهی الوفا بیروت، 1404 ه.ق.
5- محدّث نوری، مستدرک الوسائل، ج 13و18، چاپ مؤسّسهی آلبیت قم، 1408 ه.ق.
6- منتظر، رضا، طبّ اسلامی گنجینهی تندرستی، چاپ سوّم، انتشارات نسل کیان، 1389.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 24