روزه بگیر، سلامت بمان

 نكات كليدي روزه‌داري در تابستان / دكتر مريم شايسته‌خوي/ معصومه مصطفوی‌ نژاد

در دین مبین اسلام مراقبت از بدن و حفظ سلامت آن از واجبات بوده و خوردن چیزی که برای بدن زیان‌بخش باشد، حرام شمرده شده است (امام خمینی، توضیح المسائل، مسأله­ي 2630). در همين راستا آداب و سنن بسیاری برای حفظ بهداشت و سلامت بدن وضع شده. يكي از اين آداب و سنن، روزه است. پیامبر اکرم‌(صلي‌الله‌عليه وآله) در این رابطه می‏فرمایند: «صُومُوا تَصِحّوا»؛ روزه بگیرید تا سلامت باشید (مستدرک الوسایل، ج7، ص502، باب استحباب للصوم).

نقش روزه‏داری در سلامت تن و تکامل روح غیرقابل­انکار است. در هنگام افطار نوعی خرسندی برای روزه‏دار به وجود می‏آید كه ارمغان آن آسایش و اطمینان است كه از بهترین وسایل دفع اضطراب است. دکتر الکسیس کارل در اين باره می‏نویسد: با روزه‏داری قند خون در کبد می‏ریزد و چربی‏هایی که زیر پوست ذخیره شده‏اند و پروتئین‏های عضلات و غدد و سلّول های کبدی آزاد می‏شوند و به مصرف تغذیه می‏رسند؛ در روزه، ابتدا گرسنگی و گاهی نوعی تحریک عصبی و بعد ضعف احساس می‏شود ولی در عین حال کیفیات پوشیده‏ای که اهمّیت زیاد دارند به فعّالیت می‏افتند و بالأخره تمام اعضا، موادّ خاصّ خود را برای نگهداری و تعادل محیط داخلی و قلب قربانی می‏ کنند و به این ترتیب روزه تمام بافت‏ های بدنی را می‏ شوید و آن‏ ها را تازه می‏کند. بسیاری از بیماری‏ ها (نزدیک به) از تخمیر غذا در روده ناشی می‏گردد که همه با روزه اصلاح می‏شود (ر.ک: فلسفه روزه‏ داری، نشریه معارف اسلامی، ص51).

حال با توجّه به این‏که در بسیاری از احادیث، معده خانه‏ی بیماری‏ها  و روزه ضامن سلامتی معرّفی شده، پس علّت این‏که عدّه‏ای در ماه مبارک رمضان دچار بیماری‏ های گوارشی و یا افزایش وزن و ضعف مفرط می‏شوند، این است که روش صحیح روزه‏داری را نمی‏دانند؛ پس رعایت چند نکته ­ي بهداشتی ساده امّا مهم لازم است تا با حفظ تندرستی امکان بهره‏ مندی بیشتر از معنویات این ماه مبارک فراهم گردد.

توصیه ‏های وعده ­ي سحری

1- برای پیشگیری از ضعف جسمی و عدم تمرکز، سر درد، افت قند و فشار خون، عصبانیت در طول روز، بوی بد دهان، بی‏حوصلگی، تحریک‏پذیری و... از حذف وعده ­ي سحری جدّاً خودداری نمایید (مظهری، دنیای تغذیه99، ص16).

2- مصرف متعادل غذاهای دیرهضم از جمله حبوبات و غلّات مثل جو، گندم، لوبیا، عدس، برنج با پوست که کربوهیدرات پیچیده دارد و غذاهای چرب با توجّه به تخلیه ­ي دیرتر از معده، گرسنگی روزانه را کاهش می‏دهد (محبوب، دنياي سلامت، ص38) اين مواد هم­چنين سبب مي­شود گليكوژن بدن در حدّ نرمال حفظ شود و فرد كمتر دچار تشنگي شود. در همين زمينه پیامبر اکرم‌(صلي‌الله‌عليه‌و‌آله) توصیه بر خوردن خرما در سحری فرموده ‏اند (لطیف راشدی، طب جامع پیامبر اعظم، ص 231).

3- مصرف پروتئین زیاد و نوشیدن قهوه و چای پررنگ و نوشابه‏ های حاوی کافئین ضمن افزایش دفع ادرار و املاح، تحمّل انسان را در برابر تشنگی کاهش می‏دهد و عطش شدید در طول روز فراهم خواهد کرد و همین‏طور مصرف زیاد سبزیجات از جمله بادمجان، فلفل و غذاهای پر ادویه و شور، کلّه پاچه و سیرابی می‏تواند منجر به تشنگی زیاد در طول روز شود (مظهری، دنیای تغذیه99، ص16).

4- پرخوری در هنگام سحر نه تنها از احساس گرسنگی در ساعات انتهایی روز جلوگیری نمی‏کند، بلکه در ساعات ابتدایی بعد از سحر، فشار زیادی بر معده و دستگاه گوارش وارد می‏کند که سبب بروز علايمی نظیر سوء هاضمه، سوزش سر دل، درد و نفخ معده می‏شود (هادی ناجی، نشریه­ي امان، ص52).

5- خوردن مواد شيرين مانند زولبيا و باميه در هنگام سحر سبب افت سريع قند خون و احساس گرسنگي در طول روز مي­شود.

6- سعی کنید میوه‏ های‌آبدار و سبزی‏های بیشتری مصرف کنید تا در طول روز دچار تشنگی زیاد نشوید.

7- بعد از خوردن سحری، بهتر است هنگام مسواک زدن برای کاهش تشنگی و خشکی دهان از حجم کمتری از خمیردندان استفاده کنید.

8 – سعی کنید از غذاهای آب­پز شده، کم‌نمک و خورش‏های آبدار در وعده‏ی سحر استفاده کنید.

توصیه‏ های وعده ­ي افطار 

1.  غذا در این وعده باید سبک، کم­ حجم و پرکالری باشد. مانند نان و خرما، کمی آب گرم با نبات، مخلوط آبليموي تازه با آب يا چاي كم‌رنگ يا شربت خاكشير يا کشمش و خرما. پیامبر اکرم(صلي‌الله‌عليه وآله) می‏ فرمایند: اگر کسی از شما روزه دارد با خرما افطار کند و اگر به خرما دسترسی نداشت، با آب افطار کند، زیرا آب پاک­کننده است (لطیف راشدی، طب جامع پیامبر اعظم، ص231).

2. البته بايد دانست كه مصرف آب زیاد پس از مدّت مدیدی گرسنگی، موجب پرشدن معده و رقیق شدن شیره ‏های گوارشی شده و مانع تأثیر کامل شیره‏ ها روی مواد غذایی می‏گردد. در نتیجه هضم غذا دچار اختلال شده و عوارضی مانند پری و سنگینی معده و بروز ناراحتی‏ های گوارشی به دنبال خواهد داشت. حال چنان‌چه این آب سرد نیز باشد، می‏تواند علاوه بر عوارض فوق موجب درد، نفخ شدید، اختلال در هضم و در نهایت سوءتغذیه شود. سعی کنید افطار را به عنوان وعده‏ ی میانه تلقّی کنید.

3. از مصرف شیرینی‏ های تهیه شده با شکر سفید و همین‏طور زولبیا و بامیه خودداری كنيد و در مقابل مایعات کافی مانند سوپ، آش رقیق و بدون پیاز و سیر سرخ کرده، حلیم کم­روغن، شیر گرم و... در وعده­هاي غذايي بگنجانيد (منتظر و...، سلسله مباحث مطرح شده در دانشگاه رضوی).

4. پرخوری در افطار ممنوع است (همان) زيرا در مواردي باعث بی‏حالی و حتّی غش مي­شود. چرا که باعث تحریک سیستم عصبی پاراسمپاتیک می‏ گردد.

5. به دلیل حرارت بالای معده در اثر گرسنگی زیاد، وارد نمودن آب یخ يا سرد در ابتدا باعث تغییر ناگهانی حرارت معده و سردی شدید معده و ضعف می‏گردد و هم‏چنین مصرف آب خیلی جوش هم می‏ تواند موجب افزایش حرارت معده شود. بهترین وجه، شروع با آب ولرم است (همان). پیامبر(صلي‌الله‌عليه وآله) نوشیدن آب خیلی داغ را نهی نموده ‏اند (لطیف راشدی، طبّ جامع پیامبر اعظم، ص80).

توصیه‏ های وعده­ ي شام

1-     وعده­ ي شام  بهتر است حدوداً 2 ساعت بعد از افطار باشد. از مصرف دیرهنگام شام خودداری کنید (ترابی، ماهنامه تغذیه، ص26).

2-     غذاهای سنگین و پر‌چربی را در وعده­ي شام مصرف نکنید و سعی کنید غذاهای آب پز و بخار پز را جای‌گزین کنید (همان).

3-     برای جلوگیری از بروز يبوست و مشکلات روده بعد از خوردن افطار، آلو و انجیر خیس شده ومیوه‏ هایی مانند گلابی، هلو و هندوانه مصرف کنید. ورزش سبک وپیاده‏روی بعد از افطار نيز به هضم غذا و جلوگیري از یبوست کمک می‏ کند.

4-     بعضی افراد تصوّر می‏کنند اگر در طول روز به علّت روزه‏داری غذا میل نمی‏کنند، می‏توانند از افطار تا هنگام خواب به ‏طور مدام ریزه‏خواری نمایند. این کار موجب بروز اختلالات زیادی از جمله چاقی، ناراحتی ‏های گوارشی و سوءتغذیه‌ي ناشی از نخوردن مواد کافی و با کیفیت می‏شود؛ چون اغلب این افراد موادی را برای ریزه‏خواری انتخاب می‏کنند که ارزش تغذیه‏ای پایین وکالری بالادارد.

تمرین 30 روز روزه‏ داری نه تنها در ابعاد معنوی، بلکه در ابعاد پزشکی، بهداشتی نیز یک فرصت طلایی است برای پاک‌سازی بدن از سموم و چربی‏ های انباشته شده در طی 11 ماه. بعد از این نیز با پرخوری بدن خود را محلّ تجمّع سموم ننماییم.

منابع

1-     محدّث نوری، مستدرک الوسایل، ج 7.

2-     روح‏الله الموسوی الخمینی، رساله­ ي توضیح المسائل.

3-     سمیّه راست‏پور، فلسفه­ي روزه ­داری، نشریه­ ي معارف اسلامی، سال بیستم، شماره 49.

4-     علّامه مجلسی، بحارالانوار، ج 58.

5-     سیّد ضیاءالدین مظهری، 15 نکته طلایی برای روزه­داران، نشریه­ ي دنیای تغذیه، شماره ي 99، مرداد 89.

6-     سلطانعلی محبوب، رضا ستّاری‏وند، روزه بی‏ سحری ممنوع، نشریه­ ي دنیای سلامت، شماره 48، شهریور 88.

7-     لطیف راشدی، دایره المعارف طبّ جامع اهل بیت، ج‌1، طبّ جامع پیامبر اعظم(ص)، چاپ سوم، 1389، تهران، پیام عدالت.

8-     هادی ناجی، غذاها بیشتر از سلاح‏ها آدم کشته‏اند، نشریه­ي امان، شماره 37، مرداد و شهریور 91.

9-     رضا منتظر؛ حسین خیراندیش و...، سلسله مباحث طبّ اسلامی در دانشگاه رضوی، بهار 89.

10-  پریسا ترابی، روزه و سلامتی، ماهنامه­ي تغذیه، آموزشی و پژوهشی غذا، شماره­ ي 38، شهریور89.

شماره نشریه:  شمیم نرجس شماره 25