با كتاب الهي هماهنگ كنيم بايد از طريق يك نمونهي عيني كه كتاب خدا در او تجسم و تحقق يافته ورود پيدا كنيم. وجود مقدس امام عصر(عجلاللهتعالي) تلاوت كنندهي كتاب خدا و ترجمان آن است «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا تَالِيَ كِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَه» ؛ سلام بر تو ای تلاوتگر کتاب خداوند (همراه با آن) و روشنگر آن.
(شرحي برزيارت آل ياسين) (قسمت هشتم) / استاد رثايي
«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا تَالِيَ كِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَه»
«سلام بر تو ای خوانندهي قرآن و مفسّر کتاب خدا»
این جمله نیز مانند فرازهای گذشته متضمّن سلام به آن وجود مقدّس به دو عنوان است. ولی در ارتباط با یک موضوع و یک محور، یعنی پیوند آن حضرت با قرآن و ارتباطی که میان کتاب الله ناطق با کتاب الله صامت موجود است، لسان الله باید کتاب الله را بخواند و کتاب صامت را باید کتاب ناطق تلاوت کند. نوای جان بخش تلاوت قرآن جدّشان رسول خدا(صلياللهعليهوآله) ، به دلهای مرده حیات میبخشید و قلوب را مسخّر مینمود، امام کاظم(عليهالسّلام) فرمودند: «علی بن الحسین(عليهالسّلام) آن چنان قرآن تلاوت میفرمود که چه بسا کسی عبور میکرد و از حُسن صوت حضرتش از هوش میرفت»(اصول کافی، ج2، ص615).
این بزرگواران تالیان واقعی قرآن میباشند، چرا که وجود مقدسشان همراه و همگام با قرآن است. ایشان از قرآن جدا نمیشوند و قرآن از آنان جدايي ندارد. پیامبر گرامی اسلام(صلياللهعليهوآله) میفرمایند: «كُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مُلَازِمٌ لِصَاحِبِهِ غَيْرُ مُفَارِقٍ لَهُ حَتَّى يَرِدَا إِلَى اللَّهِ فَيَحْكُمَ بَيْنَهُمَا وَ بَيْنَ الْعِبَاد؛ هر کدام از دو ثقل (قرآن و عترت) ملازم با دیگری است و از او جدا نمیشود تا بر خدا وارد شوند، آنگاه او میان آنها و بندگانش حکم نماید».(بشارةالمصطفی(صلياللهعليهوآله)، ص30)
در اين فراز از زيارت آل ياسين راه ورود به كتاب خدا و مقاصد الهي را درمييابيم. اگر بخواهيم خود را با كتاب الهي هماهنگ كنيم بايد از طريق يك نمونهي عيني كه كتاب خدا در او تجسم و تحقق يافته ورود پيدا كنيم و از انوار آن الگوي كامل، مدد بگيريم و از طريق او متوجّه انوار كتاب خدا شويم . وجود مقدس امام عصر(عجلاللهتعالي) تلاوت كنندهي كتاب خدا و ترجمان آن است «السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا تَالِيَ كِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَه»؛ سلام بر تو ای تلاوتگر کتاب خداوند (همراه با آن) و روشنگر آن.
تالی: اسم فاعل از تِلو، به معنای پیروی کننده میباشد. تلاوت: پیاپی خواندن است. البته تنها خواندن کتابهای آسمانی را تلاوت میگویند، نه هر کتاب دیگري را، یعنی قرائت قرآن علم و عمل را درپیدارد. تلاوت و مشتقات آن بیش از شصت بار در قرآن کریم به کار رفته است در درجهي اول خداوند، خود تلاوتگر آیاتش میباشد. میفرماید: «ذلِكَ نَتْلُوهُ عَلَيْكَ مِنَ الْآياتِ وَ الذِّكْرِ الْحَكيم»؛ آن است که بر تو تلاوت میکنیم از آیات (و نشانههای حقّانیت تو) و یادآوری حکیمانه (آل عمران/ 58). سپس دستور تلاوت به پیامبر(صلياللهعليهوآله) داده و این منصب شریف را به آن حضرت واگذار نموده است: «يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِه»؛ برآنان آیات او را تلاوت میکند (آل عمران/ 143). در مرحله سوم ائمه اطهار(عليهمالسّلام) را تلاوتگر کامل و به جای آورندگان حق تلاوت معرفی نموده است. «اَلَّذینَ آتَیْناهُمُ الْکِتابَ یَتْلونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ اُولئِکَ یُؤْمِنونَ بِه»؛ کسانی که کتاب را به ایشان دادهایم، آن را چنانکه باید و شاید تلاوت میکنند، آنان ایمان کامل به آن دارند (بقره/121). امام صادق(عليهالسّلام) میفرمایند: «ایشان امامان(عليهمالسّلام) هستند» علامه مجلسی(رحمةاللهعلیه) در بیان این حدیث میفرماید: زیرا تلاوت قرآن چنانکه باید و شاید، عبارت است از فهمیدن مطالب پیچیده و عمیق آن و عمل به تمامی مضامین آن و چنین کاری به ائمه(عليهمالسّلام) اختصاص دارد و نیز ایمان کامل به آن غیر از ایشان ساخته نیست (بحار، ج23، ص190). علی(عليهالسّلام) در نهجالبلاغه تلاوت را از اوصاف متقین دانسته و میفرمایند: «أَمَّا اللَّيْلُ فَصَافُّونَ أَقْدَامَهُمْ تَالِينَ لِأَجْزَاءِ الْقُرْآنِ يُرَتِّلُونَهُ تَرْتِيلًا يُحَزِّ نُونَ بِهِ أَنْفُسَهُمْ وَ يَسْتَثِيرُونَ بِهِ دَوَاءَ دَائِهِم»؛ شبانگاهان گامهای خویش را بر زمین کوبیده و به تلاوت اجزاء قرآن پرداختهاند، آن را با تدبر و اندیشه میخوانند، جان خویش را به وسیلهي آن محزون کرده و به درمان دردشان میپردازند. گاهی نا اهلانی را که از حقایق قرآن و تلاوت شایستهي آن روی گردانند نکوهش نمودهاند: «اِلَی اللهِ اَشْکُو...»؛ به درگاه خداوند شِکوه میکنم از گروهی که به نادانی زندگی میکنند و در گمراهی میمیرند. بین آنان هیچ کالایی بیاعتبارتر از قرآن نیست، در حالیکه آن طور که باید و شاید تلاوت شود و هیچ کالایی پر فروشتر و گرانبهاتر نیست از قرآن، هرگاه تحریف و (از معانی حقیقی) جابهجا گردد.
آری، بیشتر مردم در هر زمان، از تدبّر در معانی قرآن و توجّه به تلاوتگران حقیقی آن(ائمهي اطهار(عليهمالسّلام)) رویگردان بوده و هستند. استفاده از ظواهر قرآن از لحنهای زیبا و آوازهای دلربا و تفسیر به رأی و تطبیق مضامین قرآن بر نظریههای نادرست و... رونق بسیار دارد چرا که با هوسهای مردم کاملاً سازگار است، امّا شناخت واقعیت قرآن و تلاوت درست آن و به کار بستن احکام و دستورات آن بسیار کم مشتری است. به همین جهت رسولخدا(صلياللهعليهوآله) میفرمایند: «رُبَّ تَالِ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ يَلْعَنُهُ»؛ بسا تلاوت کنندهي قرآن هست که قرآن او را لعنت میکند(جامع الاخبار/56). لعنت خدا بر کسانی که ظاهر قرآن را بسی حرمت مینهادند امّا تلاوتگر قرآن را شهید کرده و سر مبارک او را بالای نیزه بردند و بالای نیزه هم قرآنخواند.
سر بی تن که شنیده است به لب سورهي کهف یا که دیده است به مشکات تنور آيهي نور؟
و لعنت خدا بر کسانی که به ظاهر قرآن، با تلاوتگر قرآن مخالفت خواهند کرد. امام صادق(عليهالسّلام) میفرمایند: «هرگاه حضرت قائم(عليهالسّلام) بپاخیزد، از جاهلان مردم، بیشتر از آنچه رسول خدا(صلياللهعليهوآله) از جاهلان جاهلیت صدمه کشید، محنت میبیند، زیرا رسول خدا(صلياللهعليهوآله) در حالی به سوی مردم آمد که سنگ و کلوخها و چوبهای تراشیده را میپرستیدند، ولی هنگامی که قائم(عليهالسّلام) بپاخیزد، در حالی با مردم مواجه میشود که آنان کتاب خدای را علیه او تأویل و توجیه کرده و با آن بر او احتجاج مینمایند».(الغیبه، ص296). البته امام عصر ارواحناه فداه پس از ظهور، تلاوت صحیح و کامل قرآن را آشکار خواهد ساخت. امام باقر(عليهالسّلام) میفرمایند: «هنگام ظهور، خیمههایی نصب میشود برای اینکه قرآن را به همان گونه که خداوند آن را نازل فرموده به مردم بیاموزند». (بحار، ج52، ص339)
چه خوش است صوت قرآن
به امید آن روز که تلاوتگر راستین قرآن کریم از پشت پردهي غیبت آشکار گردد و با آن صدای دلربا و چهرهي نورانی زیبا، قرآن بخواند و تفسیر کند و آن طور که نازل شده بیان فرماید و مدّعیان دروغین از صحنه خارج شده و رسوا گردند. آری، هر گوشی لایق و قابل نیست که در عصر غیبت به افتخار استماع تلاوت آن، تالی کتاب الله نايل آید. سید بحرالعلومی باید! سید ابن طاووسی شاید! تا نوای دلربا و آهنگ گیرای قرآن و دعای آن وجود مقدس را بشنود و دل از دست بدهد. ما تالی قرآن ندیدهایم، ما قاری قرآن مشاهده نکردهایم، ما کتاب خدا را از عالم به کتاب خدا نشنيدهايم که به هر نوایی گوش میدهیم و بر هر آهنگی احسن و آفرین میآوریم و الا پیوسته با او نوا داشتیم و در انتظار شنیدن نوایش سر از پا نمیشناختیم.
اگر حضرت مهدی(عليهالسّلام) کتاب خدا را تلاوت مینماید پس ادب اقتضا میکند که ما عَلَى الدَّوَام، مُستمع باشیم، صحیح نیست خوانندهای قرآن بخواند و دیگران زمزمه و حرفی را داشته باشند پس بیاییم در شبانه روز لحظاتی را برای خود ایجاد کرده تا پیام قرآنی حضرت را بشنویم و خلوت دل را کاملاً از همهي اشتغالات خالی کرده و پذیرای آن صوت دلربا و پیام آن باشیم (انشاءالله).
روشنگر حقایق قرآن
ترجُمان در لغت: مفسّر، شارح، سخنگو و بیان کننده و نیز فصیح و خوشبیان را گویند. همچنین ترجُمان کسی است که لغتی را از زبانی به زبان دیگر تقریرکند. قرآن کریم را ترجُمانی لازم است که از معانی بلند و عمیق آن آگاه و به حقایق آن آشنا و دانا و بر شرح و بیان آن توانا باشد. علی(عليهالسّلام) میفرماید: «وَ هَذَا الْقُرْآنُ إِنَّمَا هُوَ خَطٌّ مَسْطُورٌ بَيْنَ الدَّفَّتَيْنِ لَا يَنْطِقُ بِلِسَانٍ وَ لَا بُدَّ لَهُ مِنْ تَرْجُمَانٍ وَ إِنَّمَا يَنْطِقُ عَنْهُ الرِّجَال»؛ این قرآن جز این نیست که خطّی منقوش بین دو جلد است، به زبانی گویا نمیباشد و ناگزیر از ترجمان و بیانگر است و فقط بزرگان و رادمردان از آن سخن گویند و بیانگر آن باشند (بحار، ج52، ص339). در قرآن کریم همه چیز آمده و از هیچ موضوعی فروگزار نشده (نحل/89 ،انعام/38و59) امّا شرح و تفسیر حقایق و اسرار نهفته در آن فقط از ائمهي اطهار(عليهمالسّلام) ساخته است که قرآن در بیت ایشان نازل گردیده و علوم آن به سینهي آنان سپرده شده است: «خانگی داند که اندر خانه چیست».
امام باقر(عليهالسّلام) در سخنان مبسوطی که با قُتاده که از فقها و مفسرین اهل تسنن میباشد، دربارهي تفسیر آیات قرآن فرمودند: «ای قتاده، قرآن را فقط کسی میشناسد که مورد خطاب آن قرار گرفته باشد» (كليني، حدیث 485). خاندان رسالت(عليهمالسّلام) عموماً و حضرت صاحب الامر(عليهالسّلام) خصوصاً ترجمان کتاب خدا، مفسّر قرآن و بیان کنندهي حقایق آن میباشند و نیز آن حضرت (امام باقر(عليهالسّلام)) به عَمرو بن عُبَید فرمودند: «بر مردم لازم است قرآن را آن گونه که فرود آمده است بخوانند و چون به تفسیر آن نیاز پیدا کردند به سوی ما آیند و از ما هدایت و راهنمايي جویند» (بحارالانوار، ج23، ص40). امام صادق(عليهالسّلام) فرمودند: «به درستی که ما خاندانی هستیم که پیوسته خدا از ما کسی را برمیانگیزاند که کتاب او را از آغاز تا انجام بداند» (تفسیر برهان، ج1، ص16). در زیارت جامعه میخوانیم: «وَ آيَاتُ اللَّهِ لَدَيْكُم»؛ آیات حق نزد شماست. که منظور هم آیات تکوینی است و هم تشریعی، یعنی ظرف وجودی شما مصدر آیات حق است، دائماً شما مشغول قرائت و تلاوت قرآنید در عین حال که خود قرآن ناطقید.
ما در سلامی که به امام زمان(عليهالسّلام) عرض میکنیم «يَا تَالِيَ كِتَابِ اللَّهِ وَ تَرْجُمَانَه» زبان نیازمان را هم مطرح مینماییم، یعنی میگوییم: ای آقای مهربان، میخواهیم از قرآن سر درآوریم چون شما میتوانید از اسرار گوینده، پردهبرداری کنید پس قرآن را برای من ترجمه فرمایید. به فرمودهي علی(عليهالسّلام) هر آیهای 4 معنی دارد: « ظَاهِرٌ وَ بَاطِنٌ وَ حَدٌ وَ مَطلَعٌ»؛ ظاهر، تلاوت آن است، باطن فهم آن آیه، حد، احکام حلال و حرام، مطلع یعنی محل طلوع و ارادهای که خدا از نزول آیه نموده است و طبق فرمایش اهل بیت(عليهمالسّلام) کتاب خدا چهار چیز دارد که در سطوح مختلف، بهرهمندی افراد متفاوت است. عبارت، اشارت، لطايف (نکات دقیق) و حقایق. عبارت برای عوام است، عبارتخوانی بدون تأمّل و فکر برای عوام ایجاد فرح میکند گرچه یک توفیق است ولی آنان با همین عبارتخوانی ارضا میشوند که این اشتباه است و باید در این زمینه پیشرفت نمود. اشارت برای خواص است. خواص به عبارت صِرف اکتفا نکرده و معتقدند هر چیزی را که میخوانند معنا و اشارهای دارد و از آن، علاوه بر عبارات، تغذیهي معنوی میکنند. لطايف مخصوص اولیای حق است. ایشان از دقایق و لطايف قرآن مطلعند و از ظرافتهای خاصی سردرمیآورند. حقایق قرآن هم مخصوص انبیا است.(مجلسي، ج75، ص278)
وقتی کتاب خدا توسط وجود مقدس حضرت مهدی(عليهالسّلام) تلاوت و ترجمه میشود سزاوار است خود را تسلیم آن حضرت نموده تا برای ما هم کلاس خصوصی بگذارند و قرآن را برایمان کاملاً توضیح دهند و ما هم سعی کنیم همیشه سر کلاس ایشان حاضر باشیم چرا که برای ما شرایط زمان و مکان و سن نگذاشتهاند. پس باید موانع را از خود دور کنیم چنانكه علی(عليهالسّلام) بارها برای ابن عباس (آن مفسّر بزرگ قرآن) کلاس گذاشته و ساعتها و شبها تا صبح دربارهي چند حرف قرآن، برای او توضیح دادهاند، به طوري كه ابن عباس علم خود را در مقابل دریای علم علی(عليهالسّلام) صفر میداند.
این نکته مهم است که هر کدام از ما توضیح چه چیزی از قرآن را، از حضرت میخواهیم و چه وقت در خدمت ایشان قرآن میخوانیم که ایشان ترجمه کنند. چون حضرت علیالدّوام در حال ترجمه و تلاوت میباشند و کلاس ايشان شبانهروزی است. مولای ما! میخواهیم شما را ببینیم، صدای قرآن شما را بشنویم، و حقیقت قرآن را از شما تعلیم بگیریم، کمک کنید خودمان را طاهر نموده، شاگرد شما بشویم: «لا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُون»
منابع
* قرآن كريم.
**نهج البلاغه.
1. بحرانی، سید هاشم ، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران، مرکز چاپ و نشر مؤسسهي بعثت، بيتا.
2. شعیری، تاج الدین محمد بن محمد بن حیدر، جامعالاخبار، قم، انتشارات رضی، ۱۳۶۳.
3. طبري آملي، عمادالدين جعفر بن محمد، بشاره المصطفي لشيعه المرتضي، قم ،مؤسسهي چاپ و نشر اهلبيت (عليهمالسّلام).
4. كليني، محمد بن يعقوب، اصول کافی،
5. كليني، محمد بن يعقوب، روضه کافی،
6. مجلسي، بحار الانوار،
7. نعمانی، محمّد بن ابراهیم بن جعفر، الغیبة (النعمانی)، تهران، چاپ مکتبه الصدوق، ۱۳۹۷.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 27