تلاوت قرآن در تمام اوقات ثواب فراوان دارد ولی چون نزول قرآن در ماه رمضان، ماه فضیلت و بهار قرآن واقعشده، از اجر و ثواب ویژهای برخوردار است که اینها افزایش پاداش اعمال را میرساند.
نسیم رحمت / فاطمه دربان مقامی
ماه رمضان برای کسانی که در این ضیافت الهی شرکت میکنند و به تزکیه و تهذیب نفس ميپردازند و خود را مشمول پاداش و برکات مضاعف این ماه قرار میدهند ماه مبارک و با برکتی است. ابزاردستيابي به رحمتالهي در همهی ماهها به طور عام و در شب قدر بهطور خاص فراهم است؛گوشهاي از نمودهای رحمت عامّه وخاصّهي الهی را در ماه مبارك رمضان مرور ميكنيم:
1. رحمت عامّهي الهي
الف. نفسکشیدن به منزلهی تسبیح
قال الرضاعلیه السلام عن النبیصلی الله علیه و آله و سلم: «هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُمْ فِيهِ إِلَى ضِيَافَةِ اللَّهِ وَ جُعِلْتُمْ فِيهِ مِنْ أَهْلِ كَرَامَةِ اللَّهِ أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيحٌ وَ نَوْمُكُمْ فِيهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُكُمْ فِيهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُكُمْ فِيهِ مُسْتَجَابٌ».
امام رضاعلیه السلام از قول پيامبرصلی الله علیه و آله و سلم میفرمایند: رمضان ماهی است که در آن به مهمانی خدا دعوت شدهاید و از شایستگان کرامت الهی قراردادهشدهاید. نفسهایتان در این ماه تسبیح است، خوابتان در آن عبادت، اعمالتان در آن پذیرفته و دعایتان در آن مورد اجابتاست. (شیخ صدوق، 1380، ص597)
ب. خوابیدن به منزلهی عبادت
قال رسول اللهصلی الله علیه و آله و سلم :
«نَومُ الصّائِمِ عِبادَةٌ و نَفَسُهُ تَسبیحٌ» خواب روزهدار عبادت و نفس او تسبیح است. (مجلسی،1366، ج96، ص258)
قال ابوالحسن الاوّلعلیه السلام: «قیلوا فإن اللّه یطعم الصائم و یسقیه فی منامه»؛ امامكاظمعلیه السلام فرمود: خواب قیلوله کنید، زیرا که خدای عزّوجل روزهدار را در حال خوابش اطعام و سقایت میکند. (شیخ صدوق، 1369، ج2، حدیث 1782)
ج. پذیرش اعمال نیک
پیامبر خداصلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
کسی که در ماه رمضان، یکی از کارهای نیک را انجامدهد همچون کسی است که هفتاد واجب از واجبات خدا را انجامدادهاست و هر کس در این ماه، واجبی از واجبات خدا را انجامدهد همچون کسی است که هفتاد واجب از واجبات خدای تعالی را در ماههای دیگر انجامدادهاست. (شیخ مفید،1410، ص341)
در جای دیگر از پیامبرصلی الله علیه و آله و سلم روایت شده: با تشنگی و گرسنگی با نفسهایتان مبارزه کنید؛ همانا پاداش این کار همانند پاداش مبارزه در راه خداست و عملی دوست داشتنیتر از گرسنگی و تشنگی در نزد خدا نیست. (رک. ملکی تبریزی، 1376، ص194)
د. افزایش پاداش اعمال
از برکات ماه رمضان و عنایات خاص خداوند در این ماه افزایش پاداش اعمال مؤمنین است چنانچه در سخن گهربار معصومین آمدهاست. رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم فرمود:
در ماه رمضان به امّت من پنج چیز دادهشده که به امّت هیچ پیامبری قبل از من دادهنشدهاست. هر وقت شب اوّل ماه رمضان آید خدای بلند مرتبه به آنان نگاهمیکند و هر کس که خدا به او نگاه کرد، دیگر او را عذاب نمیکند. وقتی موقع عصر بوی دهانشان تغییر میکند برای خدا این بو از مشک خوشبوتر است، همانا فرشتگان شبانهروز برایشان استغفار میکنند. همانا خدای عزّتمند به بهشت خود دستور میفرماید که برای بندگان من طلب آمرزش کن و خود را برای آنان بیارای تا سختیها و ناگواریهای دنیا را فراموشکنند و از بهشت من و کرامت من برخوردارگردند. هر وقت شب آخر ماه میشود خدا آنان را میبخشد. مردی گفت: ای رسول خدا، در شب قدر میبخشد؟ فرمود: آیا نمیبینی وقتی کارگران از کار فارغ شدند مزدشان دادهمیشود؟ (شیخ صدوق، 1384، ص248)
ه. تلاوت قرآن
تلاوت قرآن در تمام اوقات ثواب فراوان دارد ولی چون نزول قرآن در ماه رمضان، ماه فضیلت و بهار قرآن واقعشده، از اجر و ثواب ویژهای برخوردار است که اینها افزایش پاداش اعمال را میرساند.
2. رحمت خاصه و نمودهای آن در ماه رمضان
شب قدر
نبیاکرمصلی الله علیه و آله و سلم بعد از حمد و ثنای خداوند در قسمتی از خطبهی آخر ماه شعبان چنین فرمودند: «ایها الناس انه قد اضلکم شهر فیه لیله خیر من الف شهر و هو شهر رمضان» ای مردم! ماهی بر شما سایه افکند که در این ماه شبی است که احیاء آن بهتر از هزار ماه میباشد و آن ماه رمضان است و نيز فرمودند: هر کس در شب قدر از روی ایمان و ذخیرهگشتن عمل در درگاه خدا نماز بگذارد خداوند گناهان پیشین او را میآمرزد. (شیخ طوسی، 1380، ج1، ص322)
امّا اینکه چرا این شب «شب قدر» نامیدهشدهاست؟ شب قدر یعنی شب بزرگ و با عظمت و با ارزش.
چنانکه در قرآن کریم قدر به معنای منزلت و بزرگی خداوند عالم آمده:
«مَا قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ...» (حج/74)؛ (این مشرکان) مقام خدا را آنگونه که شایستهی اوست نشناختند (وگرنه جماد، ناتوانی را خدا نمیخواندند). مرحوم طبرسیدربارهی این آیات مینویسد: آن شب را قدر گویند زیرا خداوند هرچه در آن سال واقع میشود در آن شب تقدیر میکند و حکم مینماید و گفتهاند برای ایناست که شب مبارکی است و خیر و برکت و مغفرت در آن شب نازل میشود پس قدر و منزلت دارد و گفتهاند برای ایناست که طاعات و عبادات در آن شب ثواب بسیار دارد. (طبرسی، 1359، ج27، ص197)
این ثواب بسیار ناظر به تعبیر قرآن است که:
«لَيْلَةُ القَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ»: شب قدر از هزار ماه بهتر است. یعنی با وجود اینکه قطعات زمان و ایّام از نظر ما مساوی و برابر است ولی از نظر خالق جهان و صانع زمین و زمان روز جمعه بر سایر روزها شرافت دارد؛ ماه رمضان بر سایر ماهها رجحان و فضیلت دارد، عید فطر و عید قربان در میان ایّام امتیاز مخصوصی دارد، عبادت در شب قدر از عبادت هزار ماه بهتر است (كليني، 1375، ج1، ص363).
عمدهترین مطلب در شب قدر برکت و رحمت و عنایت خاصی است که خداوند برای بعضی بندگان در نظر دارد و تا این که سپیدهی صبح طلوع ميکند.
در دعای چهل و چهارم صحیفهی سجّادیه در خصوص شب قدر آمده:
«سَلَامٌ، دَائِمُ الْبَرَكَةِ إِلَى طُلُوعِ الْفَجْرِ عَلَى مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ بِمَا أَحْكَمَ مِنْ قَضَائِهِ.»؛ آن شب سلام و درود (فرشتگان) است (بر آنانکه برای نماز به پا ایستاده یا در حال رکوع و سجودند، یا آنکه شب سلامتی و رهایی از ضرر و زیان شیطان است) که برکت و خیر آن تا آشکارشدن روشنی صبح پیوسته است. (صحیفهی سجّادیه، دعای چهل و چهارم، ص285)
علّامه طباطبایی نیز در المیزان ذیل (سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ) فرموده:
سَلَامٌ هِيَ اشارهاست به عنایت الهی كه شامل بندگانی میشود که به خدا رویآوردهاند. (طباطبایی، 1385، ج20، ص564)
که معلوم میشود این سلام مخصوص بعضی از بندگان است؛ بنابراین به نظر میآید که شب قدر مبارک است، عنایت است، رحمت است، سلامت است تا طلوع فجر، زیرا شب تقدیر و شب تعیین پیشامدها و مقدّرات است که همه از روی حکمت تعیین میگردند. پس آن یکپارچه سلامت و عنایت است. (قریشی، 1378، ج12، ص 302 و303)
منابع
* قرآن كريم
** صحیفهی سجّادیه.
1. شیخ صدوق، محمدبنعلی بن بابویه،عیون اخبار الرضا، ترجمه: حميد رضا مستفيد و علي اكبرغفاري، تهران، دارالكتبالاسلاميه، 1380.
2. ــــ ، من لا یحضر الفقیه، ج2، مترجم: صدر بلاغي، قم، نشرصدوق، 1369.
3. ــــ ، الخصال، ترجمه: صادق حسنزاده، تهران، انتشارات ارمغان طوبي، 1384.
4. شیخ مفید، محمدبن نعمان، المقنعه،قم، نشر اسلامي،1410.
5. شیخ طوسی، محمدبن حسن، ترجمهی امالی، مترجم: علی اکبر غفّاری- بهزاد جعفری، تهران دارالكتب الاسلاميه، 1380.
6. طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ترجمه: محمدباقر موسويهمداني، قم، انتشارات اسلام، 1383.
7. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان،تهران، انتشارات فراهاني، 1359.
8. قریشی، علی اکبر، تفسیر احسن الحدیث، تهران، بنياد بعثت، 1378.
9. كليني، محمدبن یعقوب، الکافی، تهران، انتشارات وليعصر، 1375.
10. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تهران، الاسلاميه، ج96، 1366.
11. ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، ترجمه: ابراهيم محدث، قم، انتشارات اخلاق، 1376.
شماره نشریه: شمیم نرجس شماره 28